Wychowanie medialne – obowiązek, potrzeba czy dobrowolność?

Istnieje prosta zasada: Więcej rodziców – mniej mediów; więcej mediów – mniej rodziców. Ale apel o większe zaangażowanie matek i ojców w wychowanie nie tylko ma związek z dążeniem do umniejszenia wpływów „telewizyjnej niańki”. Rodzice poświęcając wieczorny czas dzieciom rekompensują utracone godziny, kiedy pociechy znajdowały się poza ich spojrzeniem w szkole czy przedszkolu. Dodatkowo poświęcanie uwagi dzieciom pozytywnie wpływa na ich relacje.

Oczywiście odpowiednie dla dzieci programy uczą, ale trzeba je stosować z umiarem. Nie mogą one zastępować swobodnej zabawy z rodziną.

Edukacja medialna to kształtowanie umiejętności: świadomego, krytycznego i selektywnego korzystania ze środków społecznego przekazu, w tym wychowanie do odbioru mass mediów. Jest to nazwa pedagogicznej specjalności akademickiej i międzyprzedmiotowej ścieżki edukacyjnej w polskim szkolnictwie, wprowadzonej reformą rządową z 1998 roku.

Edukację medialną po raz pierwszy wprowadzono do systemu szkolnictwa w Wielkiej Brytanii. Tam też od lat ’30. XX wieku, podejmowano pierwsze inicjatywy wychowawcze zmierzające do ochrony odbiorców przed szkodliwym wpływem środków przekazu. Inne kraje przodujące w tej dziedzinie to: Australia, Kanada, USA i RPA, W latach ’70. i ’80. XX wieku wychowanie do mediów stało się częścią systemu edukacji w krajach europejskich, głównie w Finlandii, Szwecji i Danii. Z biegiem lat ruch edukacyjno-medialny objął również inne państwa kontynentu i świata. Przedmiot stał się obecny w różnych etapach kształcenia, jako samodzielny lub realizowany w ramach innych zajęć szkolnych. Natomiast w Polsce zajęcia z wychowania do mediów wprowadzono reformą edukacji z 1998 roku, jako propozycję międzyprzedmiotowej ścieżki programowej. Chociaż powinna być traktowana jako element kształcenia szkolnego!

Wychowanie medialne oznacza kształtowanie odpowiednich postaw w stosunku do mass mediów w dzisiejszym świecie za pomocą odpowiednich środków i metod. Jest to oddziaływanie na dzieci i młodzież, aby w kontakcie z otaczającymi je mediami, posługiwały się głową. Należy jednak pamiętać, że kształtują one różne rodzaje zachowań i wyróżnia się dwie podstawowe grupy postaw: negatywne i pozytywne.

Postawy negatywne wykazują uzależnienie od mediów, prowadzące do wytworzenia określonej mentalności, np. gazetowej, telewizyjnej, internetowej – czyli do wypaczonego światopoglądu (w szerszej perspektywie). Na przykład takie osoby uważają, że kto nie ogląda seriali nie zna prawdziwego życia.

Do postaw negatywnych zalicza się:

• Konsumpcjonizm medialny – uzależnienie się od mediów na płaszczyźnie uczuciowej, myślenie egoistyczne, zwracanie uwagi głównie na przeżywanie (uczucia, emocje) przekazywanych treści, a mniej na ich rozumienie. Taka postawa paraliżuje kontakty międzyludzkie, gdyż drugi człowiek staje się intruzem, przeszkodą w ciągłym odbieraniu mediów.
• Uzależnienie od mediów – jednostka przeznacza na odbiór danego medium nadmierną ilość czasu. Odbywa się to kosztem innych zajęć, a nawet obowiązków (rodzinnych, zawodowych, szkolnych, religijnych). Człowiek uzależniony od mediów zaniedbuje swoje obowiązki z powodu poświęcania ogromnej ilości czasu dla wybranego medium, jest podatny na propagandę, naiwny, pozwala sobą manipulować i nie patrzy krytycznie na media.
• Makiawelizm (nazwa pochodzi od Niccolo Machiavellego) – postawa polega na manipulowaniu drugim człowiekiem. Co prowadzi do braku bezinteresownego zwrócenia uwagi na drugą osobę i jej problemy, traktowaniu drugiego człowieka instrumentalnie, braku empatii, lekceważeniu prawdy, braku autokorekty. Aby osiągnąć cel uważa się, że „wszystkie chwyty dozwolone”.
• „Złe nawyki” – w skład wchodzą: postawa uległości wobec propagandy i postawa zgody na manipulowanie sobą.

Postawy pozytywne bazują na jego krytycznym myśleniu i pozwalają na zachowanie własnego zdania w konkretnych działaniach twórczych. Postawy pozytywne osiągane są dzięki własnemu wysiłkowi człowieka i jego dobrej woli w tzw. wychowaniu medialnym. W praktyce oznacza ono zapoznanie się z mechanizmami działania mediów – w jaki sposób mogą one nas uzależnić od siebie, a z drugiej strony jak możemy je odbierać w sposób twórczy.

Do postaw pozytywnych zalicza się:

• Krytycyzm – ujawnia się poprzez krytycyzm bez niechęci i uprzedzeń, (czyli zdrowy obiektywizm), dzielenie się swoimi spostrzeżeniami z innymi osobami (dialog, wymiana myśli i sądów), gotowość jedności do korekty informacji, dystans emocjonalny wobec treści odbieranych za pośrednictwem mediów oraz czerpanie wiedzy z kilku źródeł informacji, brak manipulacji względem odbiorcy.
• Odbiór selektywny – jest to umiejętna selekcja programów TV, gazet czy rodzajów filmów, unikanie niekontrolowanej emocjonalności. Każdy wybór związany jest z wysiłkiem intelektualnym i moralnym. Odbiorca potrafi zachować dystans wobec reklam, którym nie ulega.
• Twórcza aktywność – jednostka nie ulega wpływowi mediów, ma silną osobowość i uważa, że przekaz mass mediów nie wystarcza dla jej zaspokojenia dziedziny twórczości i dla osobistego poszukiwania intelektualnego.
• Szerokie horyzonty – jednostka nie poddaje się działaniu tzw. zatrucia informacyjnego, które polega na przedstawianiu w mediach spraw bardzo ważnych jako błahych lub wcale nieważnych – i odwrotnie.
• Dialog – jednostka nie myśli wyłącznie o sobie, jest otwarta na drugiego człowieka. Kładzie nacisk na to, co łączy ją z innymi, choć nie przymyka oczu na istniejące różnice. Cechuje się cierpliwością, zrozumieniem i wielkodusznością. Brak tu miejsca na fałszywą kokieterię, nieuzasadnioną podejrzliwość czy zazdrość.
• Tolerancja – polega na wyrozumiałym utożsamianiu się jednostki do poglądów, innych religii i różnych ludzkich zachowań. W ten sposób można mówić, że mass media dają swoim odbiorcom szansę ukształtowania w nich postawy tolerancji.

Wychowanie medialne powinno być, dla wszystkich wychowawców i rodziców, zarówno obowiązkiem jak i potrzebą. Ponieważ niezbędne jest do: przestrzegania przed niebezpieczeństwami skierowanymi przez mass media w odbiorcę, ukazywania fałszywych treści pojawiających się w mediach oraz skierowana jest do odbiorcy, aby zaczął samodzielnie myśleć, a nie pozwalał się manipulować mediom.

W wychowaniu do mediów należy podejmować równolegle następujące działania:

• Przestrzeganie przed negatywnymi wpływami mass mediów i jednoczesne eliminowanie ich.
• Wzmacnianie wpływów pozytywnych, aby powstałe w ich wyniku postawy nie uległy zniekształceniu i były stale pogłębiane, prowadząc do dalszego rozwoju twórczej aktywności człowieka.
• Chronienie dzieci i jednostek słabych, wrażliwych przed wpływami mediów, chaosem, szumem informacyjnym i obrazkowym, stosując tzw. dozowanie mediów, kontrolowanie gier komputerowych, określanie czasu spędzanego przed komputerem lub telewizorem, rozwijanie zachowań pozytywnych, np. czynne spędzanie czasu wolnego, pielęgnowanie życia rodzinnego i towarzyskiego.

Media zrobiły wiele dobrego dla ludzi i świata, a na pewno zrobią jeszcze więcej w przyszłości. Człowiek zostanie właściwie wychowany do mediów, jeżeli dzięki prawidłowemu obcowaniu z nimi będzie się stawał bardziej człowiekiem. Wszystko to jest osiągalne dzięki właściwie przemyślanemu i realizowanemu wychowaniu do mediów.

Aby uchronić dzieci przed szkodliwym wpływem gier komputerowych rodzice i wychowawcy powinni przede wszystkim mieć świadomość, że dzieci nie potrzebują elektronicznych zabawek, aby być szczęśliwymi. Najbardziej potrzebują miłości, zrozumienia, życzliwej troski i zainteresowania ze strony dorosłych. Jest to chyba jedyny sposób na uchronienie dziecka przed niekorzystnym wpływem gier komputerowych oraz innych mediów.

Źródło:
T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe.