Wspieranie i wzbudzanie motywacji
Znaczenie poczucia własnej wartości i samoakceptacji jest niedoceniane przez człowieka. Niestety jest to błąd, ponieważ bezpieczeństwo w relacjach interpersonalnych, możliwość decydowania o sobie oraz akceptacja siebie, to warunki potrzebne do prawidłowego rozwoju każdego człowieka. Natomiast wiara w siebie, to najważniejszy cel większości systemów edukacyjnych w Europie.
„Mów dziecku, że jest dobre, że może, że potrafi”. – Janusz Korczak
Uczniowie posiadający niską samoocenę są niezdolni do traktowania siebie samych jako akceptowanych i znaczących członków społeczności, borykają się z poczuciem beznadziejności, nie doceniają swoich możliwości, ani opinii, jakie na ich temat wydają inni.
Uczeń o wysokiej samoocenie:
- Żyje w zgodzie z samym sobą.
- Realistycznie i pozytywnie postrzega siebie oraz swoje możliwości.
- Stawia sobie wysokie i bardziej realistyczne cele.
- Jest skłonny do podejmowania ryzykownych prób i wyzwań, nawiązywania współpracy i wyrażania uczuć.
- Adekwatnie reaguje na krytykę lub niepowodzenie – uczy się na błędach, ale nie obniża tym swego poczucia wartości.
Uczeń o bardzo niskiej samoocenie:
- Jest wyizolowany, wycofany, obawia się podejmować aktywność.
- Nadmiernie reaguje na krytykę.
- Osiąga wyniki poniżej swoich możliwości.
- Wydaje się niezdolny do koncentracji na zadaniu, ponieważ zajmuje się własnymi problemami.
- Porażki postrzega jako jeszcze jeden cios w swoje wątłe poczucie własnej wartości.
- Ma tendencję do stawiania sobie zaniżonych celów.
- Czasami stawia sobie cele nierealistycznie wysokie, aby nikt nie obwiniał go za poniesienie porażki, albo w celu ukarania się.
- Boi się niepowodzenia i krytyki, ale także nie potrafi przyjmować komunikatów i ocen pozytywnych, ponieważ są one sprzeczne z własną negatywną opinią o sobie.
Dzieci przyjmują i uwewnętrzniają taki wizerunek siebie, jaki przekazują im rodzice.
- Dzieci przejawiające wysoką samoocenę są akceptowane przez rodzinę i traktowane jako osoba ważna, interesująca, z której potrzebami oraz opiniami należy się liczyć. Tacy rodzice stosują stabilną dyscyplinę, znają swoje dzieci (ich zainteresowania, przyjaciół, sposób spędzania czasu wolnego), okazują im dużo miłości, dają poczucie znaczenia i nagradzają dobre zachowanie, nie aprobując złego.
- Dzieci przejawiające niską samoocenę nie znają wymagań ze strony rodziców, którzy oscylują pomiędzy nadmierną surowością a pobłażliwością, nie wiedzą, za co mogą liczyć na karę, a za co na nagrodę, odbierają sygnały, że są mało ważne dla rodziców, którzy nie znają swoich pociech.
Aby zwiększyć samoocenę, należy pomagać dzieciom w wyrażaniu ich obrazu siebie (uczyć odkrywania własnych przekonań i wyrażania ich wobec innych). Jeśli dziecko nauczy się wyrażać swoje wątpliwości i obawy dotyczące swojej osoby, to kolejnym etapem jest pomoc dorosłego w przekonaniu ucznia o ich bezpodstawności i sprostaniu im. Wyraża się to w gotowości nauczyciela do rozmów z uczniami dotyczących własnego postrzegania i sposobów przeżywania sukcesów i przezwyciężania porażek.
Motywacyjny apel ucznia do nauczyciela:
- Pochwal mnie.
- Nie oceniaj mnie publicznie.
- Mów życzliwie i spokojnie.
- Oceniaj zaangażowanie, efekt, wysiłek.
- Weź pod uwagę moje możliwości.
- Daj szansę poprawy.
- Oceniaj moją pracę, a nie mnie.
- Proponuj pomoc.
- Doceniaj i zauważaj drobiazgi.
- Wzmacniaj, zachęcaj, wspieraj ,mnie psychicznie.
- Nie zaniżaj wymagań.
- Dostrzegaj, na co mnie stać.
- Nie ciesz się z moich niepowodzeń.
- Weź pod uwagę moje deficyty.
- Oceniaj różne aktywności.
„Nauczając masz wypracować u swojego ucznia takie wewnętrzne zainteresowanie tym, czego masz zamiar go nauczyć, że każdy inny przedmiot uwagi zostaje przepędzony z jego myśli. Następnie przedstaw mu temat tak sugestywnie i frapująco, by zapamiętał go, aż do śmierci. Na koniec wzbudź w nim zżerającą go ciekawość i pragnienie poznana następujących elementów wiedzy związanych z tym tematem.” – Charles Galloway
Uczniowie często ukrywają przed nauczycielem swoje uczucia, który posiada błędne przekonanie, że jego komunikaty i oceny nie mają dla dziecka większego znaczenia. Wtedy następuje wzmocnienie krytycyzmu wypowiedzi w stronę ucznia, co powoduje obronę samooceny dziecka poprzez ignorowanie nauczyciela i jego opinii lub wzrost urazu i spadek samooceny na niższy szczebel. W takiej sytuacji należy informować ucznia o brakach i popełnianych błędach w sposób nie podważający jego samooceny, czyli powinno się: przydzielać uczniom zadania odpowiednie do ich możliwości (nie narażając ich na niepowodzenia), bardziej zwracać uwagę na sukcesy niż na porażki oraz zachęcać do dalszej pracy. (W przypadku braków lub błędów uczeń musi wiedzieć, za co został oceniony, jakie błędy popełnił, z czego one wynikają i jak może ich w przyszłości uniknąć. W innym przypadku nie będzie potrafił skorzystać z informacji nauczyciela).
Jak uzyskać wzrost motywacji?
- Skupiając uwagę uczniów na tych aspektach pracy, które są interesujące i dotyczą ich aktualnych potrzeb.
- Uruchamiając ciekawość uczniów i ich instynkt eksploracji.
- Stwarzając możliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb uczniów: akceptacji, pochwały nauczyciela, zaistnienia, pokazania się, sukcesu, ważności, bycia potrzebnym itp.
- Uprzedzając o możliwych trudnościach i wskazując możliwości poradzenia sobie z nimi lub uzyskania wsparcia.
Co nas demotywuje?
- Przekonanie, że nie da się czegoś zrobić i osiągnąć oraz lęk przed porażką.
- Zbyt długi okres oczekiwania na efekty pracy i na ocenę.
- Nadmierna mobilizacja do wykonania zadania.
Dlatego ważny jest styl, jakim posługuje się nauczyciel w relacjach z uczniami i w jaki sposób przedstawia im wymagania. Wyróżnia się cztery destrukcyjne style wzbudzania motywacji:
- Styl katastroficzny – to przedstawianie uczniom negatywnych skutków niewykonania zadań: złe stopnie, utrata szansy na promocję do następnej klasy, niezdanie egzaminu, powiadomienie rodziców oraz liczne kary z ich strony. Uczniowie, powyższe komunikaty, odbierają jak groźby, czują się przymuszeni, zestresowani i przejawiają negatywne emocje. Koncentrując się na negatywach, nie dajemy uczniom (ani sobie) szansy na cieszenie się pozytywnymi aspektami wspólnej pracy. Pozytywna zmiana może polegać na przedstawianiu uczniom korzyści z pracy.
- Styl dyrektywny – to wyjście z założenia, że uczniowie nie będą pracować bez stałej kontroli nauczyciela i ciągłego wykonywania rozkazów. Nauczyciel działa z pozycji formalnego autorytetu: jest stanowczy, konsekwentny i niezwykle normatywny (mówi „jak być powinno” i używa słów przymusu), co nie jest dla uczniów przyjemne. Reakcją uczniów jest niechęć do robienia czegokolwiek. Pozytywna zmiana może polegać na zmianie rozkazów w otwarte propozycje.
- Styl przytłaczający – to informowanie uczniów, o ogromnym nakładzie pracy, jaki będzie potrzebny w wykonanie zadań, co powoduje uczucie przytłoczenia i trudności z rozpoczęciem działań. Pozytywna zmiana może polegać na przedstawianiu zadań we właściwych proporcjach, podziale na mniejsze etapy, których wykonanie można sobie łatwo wyobrazić.
- Styl manipulacyjny – to wychodzenie z założenia, że z uczniami nie da się rozmawiać uczciwie i w efekcie stosowanie różnych zabiegów manipulacyjnych (wyśmiewanie, zawstydzanie, porównywanie z innymi klasami, nadmierne chwalenie). Powoduje to brak poczucia bezpieczeństwa w relacjach z nauczycielem. Pozytywna zmiana może polegać na przedstawianiu uczniom trudności, jakie ma nauczyciel w pracy z nimi oraz sposobu ich zaradzenia.
Sposoby motywowania do nauki (wg Hanny Hamer):
- Stwórz luźną, nieformalną atmosferę podczas lekcji, demonstruj poczucie humoru, żartuj: spraw, aby nauka w zabawie stała się przyjemnością.
- Szanuj odmienne zdanie uczniów i zachęcaj ich do samodzielnego, krytycznego, twórczego myślenia.
- Staraj się być lubianym nauczycielem.
- Reaguj na potrzeby uczniów, np. kiedy mówią Ci, że czegoś nie rozumieją lub gdy demonstrują objawy zmęczenia, zniechęcenia lub znudzenia.
- Stosuj pomoce audiowizualne.
- Dostosowuj metody nauczania do stylów uczenia się uczniów.
- Dbaj, aby poziom motywacji uczniów nie był zbyt niski (wtedy nic nie robią), ani za wysoki (wtedy dochodzi do dezorganizacji myślenia i działania, zwłaszcza w sytuacjach trudnych).
- Obniżaj w grupie uczniów poziom napięcia i lęku; im wyższy lęk, tym mniejsza sprawność intelektualna.
- Próbuj zaciekawiać uczniów i rozwijać ich zainteresowania; motywy poznawcze (pragnienie wiedzy i rozumienia) dają znacznie lepsze i trwalsze efekty niż czysto egocentryczne (rywalizacja, pokazanie swojej wyższości) i zewnętrzne (nauka dla stopnia i sprawienia przyjemności innym osobom).
- Oczekuj od uczniów tego, co w nich najlepsze i mów im o tym.
- Dostosuj wymagania do górnej granicy możliwości uczniów: niech mają poczucie osiągalności celu, ale przy dużym wysiłku; tylko wtedy bowiem nauka może być dla nich w pełni satysfakcjonującym wyzwaniem.
- Przypominaj uczniom, że niepowodzenia i błędy to normalny etap na drodze do doskonalenia się.
- Ucz wyciągania konstruktywnych wniosków z porażek.
- Zachęcaj do odnoszenia sukcesów.
- Omawiaj konkretne korzyści, jakie można odnieść z każdej lekcji.
- Chwal uczniów często; także za najdrobniejsze osiągnięcia.
- Nagradzaj współpracę.
- Przyznawaj się do błędów, okazuj, że jesteś omylny, ponieważ to zwiększa sympatię uczniów do Ciebie i modeluje zachowanie uczniów (stanowi wzór do naśladowania).
- Utrzymuj własną motywację do pracy na wysokim poziomie: bądź entuzjastyczny.
- Kontroluj własny poziom stresu.
Nauczycielu, wzbudzaj motywację uczniów, ponieważ prowadzi ona do poczucia pewności siebie, efektywnego ucznia się i do ukształtowania silnego charakteru, który pozwoli na osiągnięcie zamierzonych celów. To się opłaci!
Źródło:
H. Hamer, Klucz do efektywności nauczania.
Ch. Galloway, Psychologia uczenia się i nauczania.