Wpływ zabawy na rozwój dziecka

Zabawa to integralna część życia człowieka. Pojawia się już w okresie niemowlęcym i pomaga poznać świat otaczający dziecko. Zabawa to rodzaj aktywności człowieka, która pojawia się w różnych formach przez całe życie. Pomaga nie tylko przyjemnie spędzić czas, ale przede wszystkim rozwija intelektualnie, emocjonalnie, estetycznie i ruchowo. Uczy poprawnych relacji z innymi, funkcjonowania w społeczności, odpowiedniego nastawienia do otoczenia, a przede wszystkim kształtuje charakter.

Zabawa to główna forma aktywności dziecka, która aktywizuje wszystkie dzieci niezależnie od różnic w poziomie intelektualnym. Stanowi formę działalności dziecka, dzięki której można przetwarzać doświadczenia i przeżywać je na nowo oraz wielokrotnie poddawać je adaptacji od strony poznawczej, uczuciowej, wartościującej. Dzięki zabawie dziecko łatwiej zapamiętuje i się uczy.

Do charakterystycznych cech zabawy zalicza się:

• Odbywa się w określonym czasie i przestrzeni. Dziecko może wybrać gdzie, kiedy, z kim i w co chce się bawić.
• Jest działaniem swobodnym, podjętym z własnej woli i bez przymusu. Nie stanowi obowiązku ani określonego zadania.
• Daje zadowolenie i jest bezinteresowną czynnością. Pozwala na zaspokojenie indywidualnych potrzeb dziecka.
• Towarzyszą jej emocje i zaangażowanie dziecka w to, co się dzieje.
• Stanowi aktywność rządzącą się normami i regułami stworzonymi przez dziecko.

Istnieje kilka grup zabaw, spośród których wyróżnia się:

1. Zabawy manipulacyjne

Pojawiają się najwcześniej i uczą panowania nad własnym ciałem. Polegają na manipulowaniu przedmiotami w różny sposób: oglądanie, rzucanie, lizanie, przekładanie z ręki do ręki, wkładanie i wyjmowanie, turlanie, itp. Tego typu zabawy pozwalają poznać właściwości przedmiotów, dzięki czemu dziecko angażuje swoje spostrzeżenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe oraz złożone ruchy rąk. Ten etap zabaw stanowi podstawę dla kolejnych, bardziej skomplikowanych zabaw.

2. Zabawy konstrukcyjne

Ćwiczą sprawność manualną dziecka, pobudzają kreatywność i wyobraźnię. Polegają na budowaniu, składaniu całości z elementów, z wykorzystaniem różnorodnego materiału i wytwarzaniu czegoś nowego. Zabawy doskonalą rozwój spostrzegawczo-ruchowy, wdrażają do skupienia uwagi i uczą obserwacji. W rezultacie powstaje niepowtarzalny dziecięcy wytwór, wykorzystujący nieograniczoną wyobraźnię. Natomiast twórca odczuwa radość i zaspakaja ważną potrzebę tworzenia.

3. Zabawy tematyczne

Nazywane są także naśladowczymi i dotyczą określonego tematu, wydarzenia czy sytuacji zaobserwowanych i odtworzonych przez dzieci, w formie zabawy. Dzieci często nie potrzebują zabawek, ponieważ wystarczy bogata wyobraźnia, która pozwala udawać wykonywanie charakterystycznych, dla czynności, cech. Ważny jest temat zabawy (dom, gotowanie obiadu, szkoła) oraz wypowiedzi słowne dzieci – dziecko prowadzi monologi lub dialogi, podejmując dwie role jednocześnie. Zabawy tego typu są bardzo ważne dla rozwoju dziecka, ponieważ scalają wszystkie funkcje fizyczne i psychiczne.

4. Zabawy ruchowe

Ćwiczą sprawność i wzmacniają siłę, kształtują charakter, wolę, wyobraźnię, pamięć, pojęcia przestrzenne, stanowią naturalną aktywność każdego dziecka i zaspokajają potrzebę ruchu. Zabawy tego typu uczą zdrowej rywalizacji oraz wzmacniają wiarę w siebie.

Wśród zabaw ruchowych wyróżnia się:

• Zabawy bieżne – angażują duże grupy mięśniowe, pobudzają krążenie i oddychanie.
• Zabawy równoważne – uczą utrzymania równowagi, przekraczania przeszkód, pobudzają układ nerwowy.
• Zabawy z elementem czworakowania – oddziałują prawidłowo na układ wegetatywny i ruchowy.
• Zabawy z elementem skoku i podskoku – pobudzają krążenie i oddychanie.
• Zabawy z elementem wspinania się – angażują mięśnie rąk i kształtują umiejętność pokonywania przeszkód.
• Zabawy z elementem rzucania, chwytania, toczenia i celowania – kształtują umiejętność chwytania, toczenia, oceniania kierunku, odległości i siły rzutu.
• Zabawy rytmiczno-ruchowe – kształtują koordynację ruchową, poczucie rytmu i ćwiczą prawidłowy oddech.

5. Zabawy badawcze

Służą zaspokojeniu potrzeb poznawczych dzieci poprzez działanie, manipulowanie przedmiotami, różnorodnymi materiałami i urządzeniami oraz pozwalają w przyjemny sposób odkrywać i uczyć się. Zaspokajają naturalną ciekawość świata i pozwalają doświadczać interesujących zjawisk.

6. Zabawy dydaktyczne

Kierowane i organizowane są przez dorosłych, w celu wpojenia dzieciom nowych umiejętności i przekazania wiedzy o świecie. Wpływają na rozwój poznawczy i dają możliwość rozumienia, dociekania i uporządkowania swoich wiadomości, dokonywania analizy i syntezy oraz porównywania cech przedmiotów.

7. Zabawy twórcze

Stymulują rozwój dyspozycji twórczych dziecka. Pozwalają na przekraczanie granic własnych osiągnięć i związane są z samorozwojem. Dzieci podejmują działania w formie ekspresji plastycznej, werbalnej, ruchowej i muzycznej, które wynikają z psychicznych potrzeb. Dziecko podczas tych zabaw tworzy, odkrywa, poszukuje, eksperymentuje i bada rzeczywistość według własnego pomysłu.

Każda zabawa podejmowana przez dziecko jest działaniem swobodnym, motywowanym wewnętrznie i rozwija się razem z dzieckiem. Każde dziecko powinno mieć odpowiednie warunki do zabawy, aby mogło swobodnie podejmować aktywność zabawową. Zabawa dla dziecka stanowi najważniejszą działalność i potrzebę, której nie można niczym zastąpić.

„Kreatywność to wymyślanie, eksperymentowanie, wzrastanie, ryzykowanie, łamanie zasad, popełnianie błędów i dobra zabawa.” – Mary Lou Cook

Zabawa rozwija ekspresję twórczą, spontaniczne działanie i aktywność. Natomiast jej brak może doprowadzić do wychowania człowieka niesamodzielnego i niezdolnego do podejmowania inicjatywy. Jeśli potrzeby dziecka zostaną prawidłowo zaspokojone, kształtuje się zgodna i trwała organizacja wiedzy, uczuć i motywów działania, co ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie i zdrowie psychiczne.

Źródło:
I. Dudzińska, Wychowanie i nauczanie w przedszkolu.
Fotografia: flickr.com – Insights Unspoken