Wpływ wartości na wychowanie
Wartość to coś, jakiś przedmiot, umiejętności czy cechy, które są cenne i stanowią cel ludzkich dążeń. Jest to wewnętrzny kompas, który wskazuje kierunek postępowania, jak żyć, aby być dobrym człowiekiem. Natomiast system wartości to zbiór pojedynczych wartości, którymi kierujemy się w życiu. Owe wartości są uporządkowane według stopnia ważności, tworząc hierarchie. Każdy człowiek posiada własną hierarchię wartości, których ujawnienie następuje, gdy konieczne jest podjęcie jakiegoś wyboru. Nie jest prawdą, że wartości wpojone nie ulegają zmianie. Nie, one są cały czas aktualizowane i zmieniają się w zależności od różnych sytuacji.
Na przestrzeni wieków systemy wartości ulegają zmianie i w dużej mierze kreowane są przez rządzących oraz obowiązującą filozofię, model życia społecznego, kulturę czy wizję świata. Lecz pomimo tego istnieją wartości ponadczasowe, tzw. uniwersalne wartości humanistyczne, czyli człowiek i jego dobro. Z całą pewnością zalicza się do nich: prawo do życia i wolności, swoboda wyboru własnego światopoglądu czy odpowiedni poziom życia duchownego i materialnego.
Istnieje wiele hierarchii wartości i każdy człowiek przez całe życie dobiera i porządkuje własne wartości, według ważności. Dzieje się tak, ponieważ człowiek nastawiony jest na swój rozwój, który następuje dzięki kontaktom z drugim człowiekiem, czytaną literaturę czy sytuacjami, które go kreują, a z którymi spotyka się przez całe swoje życie.
Ogólna hierarchia wartości, stanowi nierozerwalną całość, w skład której wchodzą wartości:
- Autoteliczne – zajmują najwyższe miejsce w hierarchii. Realizacja tych wartości jest dobrem samym w sobie (prawda, dobro, piękno).
- Instrumentalne – służą do realizacji wyższych celów (zdrowie, nauka).
- Uznawane – są związane z przekonaniami panującymi w otoczeniu społecznym.
- Odczuwane – powstają z indywidualnych skłonności i emocji.
- Zinternalizowane – uznawane są przez jednostkę, dzięki którym wartości decydują o jej zachowaniu.
- Deklarowane – wartości, które jednostka wyznaje i się z nimi całkowicie identyfikuje.
Inny podział wartości, został stworzony przez panią M. Gołaszewską i dzieli się na wartości:
- Poznawcze – prawda, poznanie, wiedza
- Moralne – dobro, uczciwość, sprawiedliwość
- Estetyczne – piękno, wzniosłość, tragizm
- Osobowe – zdolności, tendencje
- Społeczne – patriotyzm, solidarność, praworządność
- Witalne – siła, odwaga, równowaga psychiczna, zdrowie
Należy zastanowić się, jak sprawa wartości wygląda w wychowywaniu dziecka? Maluszek nie jest w stanie decydować o sobie i od pierwszych chwil swego istnienia, uczy się zachowań z najbliższego otoczenia. To rodzice posiadając usystematyzowane wartości pokazują dziecku co jest dobre, a co złe. Ale najważniejszy jest fakt, że opiekunowie muszą uporządkować swoje hierarchie, po to, aby nie były one sprzeczne i dawały jasny przykład jak należy postępować, co jest dobre, a czego się wystrzegać oraz jak należy się zachowywać, aby być dobrym człowiekiem. Najbliższa rodzina powinna przekazywać wiedzę na temat różnych wartości dziecku oraz ukazywać konsekwencję różnych wyborów życiowych. Takie przekazywanie wartości powinno odbywać się w atmosferze miłości, równości i zrozumienia. A przede wszystkim na żywym przykładzie opiekunów, ponieważ dziecko przede wszystkim uczy się przez naśladownictwo.
Dlatego rodzic/wychowawca/mentor powinien wskazywać dziecku wartości przede wszystkim będąc wiarygodnym przykładem wartości, które wyznaje, np. nie wystarczy mówić, że nie należy wyrzucać śmieci do lasu, tylko zaszczepiać pozytywne działania na rzecz ekologii sadząc rośliny lub segregując śmieci razem z dzieckiem, opowiadając jak ważne jest to dla środowiska. Powinno się pomagać dziecku zrozumieć wartości za pomocą różnych metod i środków, np. za pomocą wspólnego czytania książek (oglądania filmów czy przedstawień) a następnie rozmawiać na temat postępowania bohaterów. Należy także pobudzać dziecko do refleksji i uświadamiać mu, że postąpiło źle, jednocześnie pokazując jak należy postąpić, np. widząc jak dziecko dokucza zwierzętom, wytłumaczyć, że tak nie należy postępować, ponieważ je to boli i pokazać jak należy się nimi opiekować (wychodząc do zoo lub gospodarstwa w porze karmienia zwierząt) lub umożliwić dziecku uczestnictwo w opiece nad zwierzęciem – dzięki czemu przejmie za nie odpowiedzialność.
Dziecko potrzebuje wychowania do wartości. Najtrudniejsze są sytuacje, w których opiekunowie mają zaburzony system wartości, albo w ogóle (o zgrozo!) nie posiadają hierarchii, albo stosują surowe wychowanie często traktując dzieci jako małe, nierozumne istoty, które niczego nie rozumieją, albo też wychowują bezstresowo – pozwalając im robić co chcą i nie stosując żadnej kontroli. Takie postępowania prowadzą do degradacji dziecka, które robi co chce i nie potrafi rozróżnić dobra od zła. Taka osoba, w trybie pilnym, potrzebuje mentora, którego najczęściej szuka poza domem rodzinnym, wśród znajomych, nauczycieli czy spotkanych ludzi. Niestety wychowanie, które nie wprowadza wartości, nie przygotuje dziecka do umiejętnego podejmowania decyzji oraz radzenia sobie w trudnych, a często kryzysowych sytuacjach.
Źródło:
Fotografia: flickr.com – YannGarPhoto