Wiek niemowlęcy (0-12 miesięcy)

Wiek niemowlęcy obejmuje dzieci od urodzenia do końca pierwszego roku życia. Natomiast noworodkiem określa się dziecko przez pierwszy miesiąc życia. Pierwszy rok życia dziecka to szczególnie ważny okres, ze względu na wielość i intensywność przemian zachodzących w jego organizmie. W tym czasie następuje intensywny wzrost, rozwój fizyczny, psychiczny i umysłowy. W pierwszym okresie niemowlę większość dnia śpi, budząc się na karmienie. Z czasem zmniejsza swoją długość snu do 12 godzin w nocy i kilku godzin w dzień.

Niemowlę od 2/3 miesiąca życia zaczyna wydawać pierwsze nieartykułowane dźwięki (tzw. głużenie, gruchanie), porusza głową na boki, leżąc na brzuchu unosi głowę wysoko i uśmiecha się coraz bardziej świadomie. Około 6 miesiąca wydaje bardziej świadome dźwięki (tzw. gaworzenie), chwyta wszystko co znajduje się w jego zasięgu, trzyma przedmioty, a trzymane za rączki podciąga się z pozycji leżącej do siedzącej. Zaczynają także pojawiać się zęby mleczne, (które wyżynają się do 3 roku życia). Od 7 miesiąca niemowlę wydaje dźwięki sylabowe, rozpoznaje usłyszane słowa, kojarząc je z przedmiotami i reaguje na swoje imię.

Rozwój ogólny:

• 1 miesiąc: konieczna jest adaptacja do nowych sposobów oddychania, odżywiania, wydalania. Ciało noworodka jest nieproporcjonalne: duża głowa i mózg (1/4 dł. całego ciała), mała twarz, krótka szyja, długi tułów i krótkie kończyny.Kości czaszki są luźno połączone (ciemiączko duże zrasta się koło 15 miesiąca, a małe w pierwszym kwartale życia)
• Do końca 4-5 miesiąca waga noworodka powiększa się o 50%, a między 9-12 miesiącem tkanka tłuszczowa intensywnie przyrasta, wspomagając procesy termoregulacji.
• Do 6 miesiąca trwa faza bierności (parametry życiowe niemowlęcia są takie jak płodu).
• Między 5/7 miesiącem dochodzi do „fizjologicznych urodzin”, dziecko uczy się kontrolować własne ciało i utrzymywać stałą temperaturę ciała.

Odruchy nowo narodzonego dziecka są charakterystyczne i zanikają z wiekiem. Oprócz odruchów wspólnych dla dzieci i dorosłych (źreniczny, mrugania, ssania, połykania, wydalania) występują także wyłączne dla noworodków i niemowląt, do których zalicza się:

• Odruch Babińskiego – unoszenie dużego palca podczas drażnienia podeszwy stopy.
• Toniczno-szyjny – jeżeli leżącemu na wznak noworodkowi przekręcimy głowę w bok, to jedna ręka się prostuje a druga kurczy, a jeżeli uniesiemy głowę do góry to podniesie także kończyny.
• Moro – odruch obejmowania (nagłe szarpnięcie, hałas lub światło wywołują przykurcz rąk).
• Chwytny – dłoń zaciska się po dotknięciu jej wewnętrznej powierzchni.
• Marszu automatycznego – po zetknięciu stóp z podłożem dziecko wykonuje rytmiczne ruchy chodzenia.

Postawa ciała:

• 3 miesiąc – dziecko uniesione do pionu trzyma głowę prosto.
• 5/6 miesiąc – posadzone lub podciągnięte siedzi.
• 8 miesiąc – siada bez pomocy.
• 10 miesiąc – stoi z oparciem.
• 11 miesiąc – stoi bez oparcia.

Lokomocja:

• 3 miesiąc – obrót w pozycji leżącej z pleców na bok.
• 5 miesiąc – obrót z brzucha na plecy.
• 6 miesiąc – obrót z pleców na brzuch.
• 8 miesiąc – pełzanie.
• 10/11 miesiąc – raczkowanie.
• 12/13 miesiąc – chodzenie.

Mowa:

• 1-2 miesiąc – krzyk, pisk, postękiwanie, sapanie, mlaski, pochrząkiwanie.
• 2/3 miesiąc – głużenie (gruchanie) polega na wydawaniu niewyraźnych dźwięków o przypadkowej artykulacji. Pojawia się ono w stanach nasycenia i zadowolenia oraz jako reakcja na widok osoby dorosłej.
• 5-9 miesiąc – gaworzenie (dźwięki o wyraźnej artykulacji). Dziecko tworzy z nich sylaby oraz ich ciągi. Reaguje na melodię i intonację głosu osoby dorosłej.
• 9-11 miesiąc – naśladuje dźwięki otoczenia, wymawia pierwsze słowa.
• 11-12 miesiąc – początki mowy właściwej, pierwsze słowa, rozróżnianie słów i zwrotów w określonych sytuacjach.

Myślenie noworodka zalicza się do stadium inteligencji zmysłowo-ruchowej. Dziecko uczy się widzieć i słyszeć otoczenie. Zmysłami poznaje przedmioty, wkładając je do ust, liżąc i wąchając. Na podstawie zdobytych doświadczeń uogólnia

Wzrok:

• Do 3 miesiąca dziecko widzi nieostro i tylko z bliska dostrzega twarze i przedmioty.
• W 12 miesiącu życia ostrość wzroku jest taka jak u dorosłego człowieka.
• Od 13 miesiąca rozwija się prawidłowe postrzeganie głębi.
• Od 2 miesiąca zachodzą pełne ruchy gałek ocznych, przy przenoszeniu wzroku z przedmiotu na przedmiot.
• Niemowlę najpierw dostrzega kontury przedmiotu i na nich skupia wzrok po czym stopniowo przenosi go na środek przedmiotu. Dzieci dłużej przyglądają się osobom mówiącym lub śmiejącym się. Noworodki rozróżniają barwę czerwoną i zieloną. W wieku 1 miesiąca rozróżniają 4 barwy podstawowe (najbardziej lubią żółty i czerwony).

Słuch niemowlęcia jest w pełni rozwinięty, jednak dziecko preferuje dźwięki wysokie, o czystych tonach oraz uspokajający głos matki i ojca.

Kontakty z dorosłymi pozwalają dziecku stworzyć własną teorię umysłu jak odróżniać człowieka od przedmiotu. Uczą się, że człowiek myśli i czuje. W 7/8 miesiącu pojawia się u dziecka lęk społeczny, który zostaje przełamany w 9/10 miesiącu, kiedy wchodzi w okres zabawy daj-masz. Między 10-12 miesiącem życia dziecko komunikuje się przy pomocy zachowań niewerbalnych.

Płacz pełni funkcje komunikacyjne i można wyróżnić 3 rodzaje płaczu:

• Monotonny.
• Stacatto – narastający krzyk z bólu.
• Gniewny.

Rozwój emocjonalny i społeczny:

• 1 miesiąc – odpowiada na podniecenie lub niepokój, karmiącej matki – reaguje nie chcąc ssać.
• 2 miesiąc – wyciąga rączki do zbliżającej się osoby, reaguje na pieszczoty.W obecności dorosłych staje się aktywne, uspakaja się gdy się do niego mówi.
• 3 miesiąc – oddaje uśmiech.
• 4 miesiąc – okazuje niezadowolenie, jeżeli uwaga dorosłych nie jest skupiona na nim. (Reaguje na ludzką twarz, dźwięk głosu, uśmiech i pieszczotliwy ton. W życzliwym kontakcie z dorosłym człowiekiem staje się wesołe i ożywione.)
• 5 miesiąc – odróżnia osoby znane od nieznanych i przyjmuje postawę wyczekiwania lub strachu.
• 6 miesiąc – przejawia strach na widok obcej osoby.
• 7/8 miesiąc – stara się skupić uwagę otoczenia płacząc lub gaworząc.
• 10 miesiąc – stara się naśladować zachowania dorosłych, same inicjuje zabawę z dziećmi i dorosłymi.
• Reakcji negatywnej dziecka towarzyszy uczucie strachu. W wieku niemowlęcym reakcja negatywna przejawia się w dwóch formach: płaczem i krzykiem lub odwracaniem głowy i zasłanianiem oczu i ciała.
• Charakterystyczne dla niemowląt jest bogactwo wyrazów mimicznych i przykładanie uwagi do uśmiechu.

Źródło:
B. Harwas – Napierała, J. Trempała, Psychologia rozwoju człowieka. Tom 2.
M. Czub, Pierwszy rok życia dziecka.