Uczeń zdolny

Uczeń zdolny to jednostka przejawiająca wysoki poziom zdolności ogólnych (inteligencji) lub posiadający zdolność specjalną w sferze działalności umysłowej. Przejawem zdolności jest niezawodność, samodzielność i skuteczność w podejmowanej działalności. Zdolność polega na łatwym docieraniu do źródeł informacji, szybkim nabywaniu i przetwarzaniu wiadomości oraz stanowi umiejętność podejmowania właściwych decyzji.

„Dziecko rodzi się wszechstronnie uzdolnione, z pełną możliwością rozwoju we wszystkich kierunkach, potencjalną wybitną inteligencją i zadatkami na rozwijanie wielkiej twórczości oraz dużym talentem społecznym. Trzeba stworzyć mu możliwości ich maksymalnego rozwoju” – David Levis

Uczniowie zdolni charakteryzują się ponadprzeciętnymi osiągnięciami i potencjalnymi zdolnościami do takich osiągnięć (inteligencją), które bada się za pomocą testów psychologicznych. Najpopularniejszym testem, badającym inteligencję, jest test Wechslera, który zakłada, że inteligencja jest pewną ogólną zdolnością, która pozwala jednostce działać celowo, myśleć racjonalnie i efektywnie współdziałać ze środowiskiem. Jednak, aby uznać osobę za człowieka zdolnego, należy:

1. Posiadać ponadprzeciętne zdolności ogólne.
2. Posiadać twórcze możliwości.
3. Wykazywać silne zaangażowanie w wykonywaną działalność.
4. Posiadać odpowiednie uwarunkowania środowiskowe – życia i aktywności.

Swoje ponadprzeciętne zdolności uczeń zdolny przejawia w szkole na kilku polach:

• Akademickim, czyli w uczeniu się przedmiotów szkolnych odpowiadających gałęziom wiedzy.
• Artystycznym.
• Technicznym.
• Sportowym i motorycznym.
• Społecznym (wykazuje talent przywódczy lub umiejętność skutecznego rozwiązywania problemów społecznych).

Oznacza to, że uczniowie zdolni:

• Uczą się szybciej i wytrwalej, jeśli tylko uznają sens pracy nad danym materiałem.
• Opanowują szerszy zakres materiału.
• Uczą się inaczej, szukają związków przyczynowo-skutkowych, dążą do odkryć.
• Swobodniej zestawiają wiadomości, sięgają po dodatkowe informacje, mają bogatsze skojarzenia, potrzebują większej liczby i lepszych argumentów, łatwo posługują się językiem danej dyscypliny.
• Ich wyniki uczenia się sięgają głębiej, obejmują rozumienie materiału, rozwiązywanie problemów, umiejętność świadomego kierowania własnymi procesami umysłowymi.
• Czytają dużo i chętnie.
• Bardziej zależy im na nagrodach.
• Szybko uczą się na pamięć i z łatwością zapamiętują nowe rzeczy.
• Mają szeroki zakres uwagi, są zdolni do koncentracji i wytrwałości w rozwiązywaniu problemów.
• Charakteryzuje ich bogatsze, niż u rówieśników słownictwo, zarówno pod względem ilościowym jak i jakościowym.
• Są zdolni do samodzielnej i efektywnej pracy.
• Wcześniej niż inni opanowują umiejętność czytania i pisania.
• Wykazują zdolność wnikliwej obserwacji.
• Wykazują inicjatywę i oryginalność w pracy umysłowej.
• Mają niezwykłą wyobraźnię.
• Z łatwością stosują się do skomplikowanych instrukcji.
• Mają liczne zainteresowania, często korzystają z bibliotek i innych źródeł informacji.
• Charakteryzuje ich wyższy poziom wiary we własne siły.

Trudności z uczniem zdolnym

U ucznia zdolnego, obok licznych cech pozytywnych, często pojawiają się cechy negatywne, do których zalicza się: upór, obojętność na zasady dobrego wychowania, nie uleganie autorytetom, hałaśliwość, kłótliwość, nerwowość, egocentryzm, żywy temperament, frustracje z powodu zbyt mało ambitnych zadań, poczucie wyizolowania, osamotnienia, niezrozumienia czy niepoważnego traktowania przez innych –szczególnie dorosłych, poczucie zawodu z powodu niespełnienia własnych celów i oczekiwań, nadmierne zużycie energii na jednym polu lub obszarze zainteresowań… Efektem tych zachowań mogą być osiągnięcia poniżej potencjalnych możliwości dziecka!

Sposób przejawiania wyjątkowości przez ucznia zdolnego często odbija się na jego relacjach z innymi, ponieważ uczniowie:

• Są nietolerancyjni dla pozostałych (szczególnie dla dużo słabszych od nich).
• Uporczywie dociekają dowodzą swoich racji, kwestionują zdanie nauczycieli.
• Nie liczą się z konsekwencjami swojego postępowania w grupie rówieśniczej.
• Swoją osobą absorbują nauczyciela, zabierając czas lekcji.
• Zawyżają poziom omawianego materiału.

Uczniowie zdolni, ze względu na specyficzne właściwości intelektualne i osobowościowe, mają odmienne, od swych rówieśników, potrzeby rozwojowe, których zaspokojenie wymaga odpowiednio dostosowanego nauczania.

Jednak zdarza się, że tacy uczniowie nie wykorzystują w pełni swojego talentu, albo nawet go marnują, co wiąże się z faktem, że nie rozwijają w szkole swoich zainteresowań, ale robią to w domu, kosztem obowiązków szkolnych, co najczęściej odbija się na ocenach.

Porady dla rodziców zdolnych dzieci

• Od najmłodszych lat życia dziecka towarzysz mu w poznawaniu świata.
• Aktywnie je słuchaj.
• Rozwijaj aktywność badawczą dziecka.
• Wspieraj psychicznie dziecko w chwilach niepowodzeń.
• Naucz dziecko sposobów relaksu.
• Rozwijaj zainteresowania pociechy.
• Dostrzegaj pracę i pomysły dziecka.
• Dostarczaj nowych informacji.
• Dostrzegaj mocne strony dziecka.
• Zachęcaj do twórczej pracy.
• Akceptuj dziecko i udzielaj konstruktywnej krytyki.

Kodeks nauczyciela

• Ceń myślenie twórcze!
• Uwrażliwiaj na bodźce istniejące w otoczeniu!
• Ucz sposobów systematycznej analizy i oceny każdego pomysłu!
• Nie narzucaj sztywnych schematów!
• Twórz i utrwalaj twórczą atmosferę!
• Ucz, aby dziecko ceniło swoje twórcze myślenie!
• Wyrabiaj w uczniach umiejętność unikania sankcji ze strony kolegów!
• Dostarczaj informacji dotyczących procesu twórczego!
• Stwarzaj sytuacje wymagające nieszablonowego myślenia, nowego rozwiązania! Zapewniaj okresy wzmożonej aktywności, jak i względnego spokoju!
• Rozwiewaj obawy, których źródłem są arcydzieła, przekonując, że tworzyć można na co dzień! Wspieraj i oceniaj uczenie się inicjowane przez samych uczniów!
• Zabijaj „ćwieka” – stawiaj kontrowersyjne pytania, pytania-niespodzianki, pytania-pułapki, włączaj poczucie humoru!
• Udostępniaj środki niezbędne do realizacji pomysłu!
• Utrwalaj zwyczaj pełnej realizacji pomysłów!
• Zachęcaj do zdobywania wiedzy z różnych dziedzin!
• Wychowuj osoby o odważnym umyśle!
• Rozwijaj konstruktywny, zdrowy krytycyzm!

Kluczem do sukcesu jednostek zdolnych jest pasja życiowa, dająca motywację do ciężkiej pracy, skupienie się na wybranych dziedzinach oraz wsparcie ze strony środowiska. Osiągnięcia życiowe bardziej zależą od osobowości, od przypadku dającego szansę do wykazania się talentem i od właściwej motywacji, niż od ilorazu inteligencji i osiągnięć szkolnych.

Pamiętaj! Dziecko zdolne jest przede wszystkim dzieckiem, a dopiero potem utalentowanym. Nadmiar obowiązków i nasze zbyt duże wymagania mogą je zmęczyć oraz zniechęcić do wysiłków. Zapewniaj wsparcie, stwarzaj poczucie bezpieczeństwa!

Źródło:
G. Levis, Jak wychowywać utalentowane dziecko.
M. Wiktoś, Uczeń wybitnie zdolny, [w:] Wychowawca, nr 01/2006.
A. E. Sękowski, Osiągnięcia uczniów zdolnych.