Symultaniczno-sekwencyjna nauka czytania Jagody Cieszyńskiej

Napisano przez

Jagoda Cieszyńska (ur. 1955) to psycholog, logopeda, terapeutka dzieci niesłyszących, autystycznych i dyslektycznych. Opracowała symultaniczno-sekwencyjną metodę nauki czytania, nazywaną także metodą krakowską lub metodą sylabową.

Głównym założeniem metody jest nauka czytania sylabami. Podczas zajęć dzieci poznają sylaby, którym nadawane jest znaczenie, dzięki czemu proces zapamiętania materiału staje się łatwiejszy. Skuteczność techniki uwarunkowana jest stosowaniem jej w całości, bez wprowadzania głoskowania, literowania i innych technik zapoznawania dziecka z pismem.

Metoda jest połączeniem dwóch składowych: czytania symultanicznego (czytanie samogłosek; czytanie wyrażeń dźwiękonaśladowczych; czytanie globalne wyrazów; budowanie zdań oparte na czytaniu globalnym) i czytania sekwencyjnego (czytanie sylab otwartych; czytanie dwóch sylab; czytanie sylab zamkniętych; czytanie nowych wyrazów i zdań).

Ćwiczenia czytania realizuje się według reguły:

  1. Powtarzanie – Terapeuta odczytuje głoski (sylabę), a dziecko je powtarza. Aby ułatwić proces zapamiętywania, należy zwrócić uwagę dziecka na układ ust podczas wymawiania poszczególnych samogłosek. Można także posłużyć się ruchową wizualizacją.
  2. Rozumienie (różnicowanie) – Terapeuta wymawia samogłoskę (sylabę), a dziecko ją wskazuje. Jeśli dziecko ma trudności z rozpoznaniem litery, można podpowiedzieć mu wykorzystując wizualizację ruchową lub eksponując układ ust podczas realizacji głoski.
  3. Nazywanie (czytanie) – Dziecko samodzielnie czyta poznany materiał.  Na tym etapie realizujemy zamianę rolami: raz dziecko uczy dorosłego, a raz dorosły dziecko, np. uczeń odczytuje samogłoski lub nazywa przedstawione na ilustracjach sytuacje, natomiast terapeuta wskazuje odpowiednią literę. Zamiana ról powoduje, ze maluch chętnie powtarza głoski, aby uczyć dorosłego, przy okazji w sposób zabawowy utrwala swoją wiedzę.

Podczas nauki czytania NIE WOLNO:

  • Nazywać liter.
  • Dzielić wyrazy na głoski (głoskować).
  • Dyktować wyrazów do zapisania.
  • Stosować czcionek szeryfowych (czcionek z ozdobnikami).

Charakterystyczny dla metody symultaniczno-sekwencyjnej nauki czytania jest wielkie litery oraz czcionka bezszeryfowa. Wielkie litery są bardziej zróżnicowane pod względem wizualnym, niż litery małe. Czcionka bezszeryfowa nie zawiera dodatkowych ozdobników (np. Arial). Litery są proste, dzięki czemu ułatwiają skupianie się na znaczeniu czytanego tekstu, a nie na jego wyglądzie.

Etapy wprowadzania czytania

Etap I – Od samogłosek do sylaby otwartej

  • Pojedyncze samogłoski (A, U, I oraz O, E, Y). Naukę samogłosek należy wspierać gestem.
  • Sekwencja samogłosek – najpierw tych samych (np.: AAA, EEE, UUU), a potem różnych (np.: Kotek mówi: AIEOU).
  • Nauka pisania samogłosek, którą wspieramy gestem.

Uwaga! Podczas odczytywania pierwszych sekwencji samogłosek kształtuje się u dziecka poprawny kierunek czytania (od lewej do prawej) oraz dokładność odczytywania (czytamy tyle samogłosek, ile zostało zapisanych), a także wskazywanie palcem czytanego tekstu.

Samogłoski przedstawione za pomocą gestów
  • Wprowadzanie sylab otwartych: cztery paradygmaty ze spółgłoskami: M, P, B, L + samogłoski.
  • Od początku każdy paradygmat ma gest wizualizacyjny.
  • PA PO PU PÓ PI PY PE.
  • MA MO MU MÓ MI MY ME.
  • BA BO BU BÓ BI BY BE.
  • LA LO LU LÓ LI LE. (Nie wprowadzamy sylaby LY, ponieważ nie występuje ona w języku polskim).
  • Łączenie sylab z samogłoską APA, OPO, ABA, UBU IPI.
  • Nauka pisania sylab.

Ważne!

  • Każdy paradygmat (kolejno P, M, B, L) z nową spółgłoską wprowadzamy dopiero po opanowaniu poprzedniego.
  • Na tym etapie nie łączymy treningów paradygmatów.
  • Trenujemy w formule: samogłoski, paradygmaty z P, paradygmaty z M, paradygmaty z B, paradygmaty z L.
  • Po opanowaniu 4 paradygmatów wprowadzamy formułę: samogłoska + sylaba otwarta, np. APA, OPO, UPU, IPI, itd.

Wprowadzanie kolejnych sylab:

  • Kolejne paradygmaty wprowadzamy w kolejności (D, T, F, W + samogłoski), czyli:
    • DA DO DU DÓ DI DY DE.
    • TA TO TU TÓ TI TY TE.
    • FA FO FU FÓ FI FY FE.
    • WA WO WU WÓ WI WY WE.
  • Po opanowaniu 6-8 paradygmatów prowadzimy czytanie w formule ta sama sylaba otwarta np. DADA, TOTO, FEFE, WIWI, itp. oraz samogłoska + poznane spółgłoski np. OPO, AMA, EBE, ULU, itp.
  • Proste teksty z poznanymi sylabami i poznanymi wyrazami globalnymi.

Etap II – Od sylaby otwartej do pierwszych wyrazów

  • Na tym etapie poszerzamy zakres sylab otwartych ze spółgłoskami: W, S, Z, K, G, J, N. Posługujemy się znanymi dziecku wyrazami globalnymi oraz wprowadzamy nowe – zbudowane z nowo poznanych sylab. 
  • Budujemy także wyrazy dwusylabowe (pseudowyrazy) składające się z sylab otwartych, np. PABA, MALA, FAWA. Jeśli dziecko opanowało materiał z pierwszych dwóch etapów można wprowadzić zdania i proste teksty, zbudowane z poznanych sylab.

Etap III – Czytanie sylab zamkniętych

  • W trzeciej fazie nauczania pracujemy na sylabach otwartych i zamkniętych z poznanymi spółgłoskami, czyli: P, M, B, L, T, D, F, W, S, Z, K, G, J, N. 
  • Trenujemy czytanie na pseudowyrazach (np. APOT, METUPE, LEB, itp.), które mają charakter abstrakcyjny i nie pozwalają dziecku zgadywać wyrazów. Zasób poznanych sylab pozwala na czytanie dłuższych zdań i tekstów.
  • Podczas ćwiczeń czytania nadal stosujemy system: powtarzanie – rozumienie – nazywanie.

Etap IV – Czytanie nowych sylab otwartych i zamkniętych

Na tym etapie dziecko zapoznaje się z dwuznakami (SZ, CZ, CH, RZ, DZ) oraz spółgłoską Ł. Nadal będą one realizowane w sylabach zamkniętych lub otwartych. Zwiększa się ilość wyrazów czytanych globalnie oraz tekstów.

Etap V – Samodzielne czytanie tekstów

Ostatni etap to samodzielne czytanie zdań i prostych tekstów. Nadal ćwiczy się na materiale sylabowym, czyli czytanie sylab otwartych i zamkniętych. Wprowadza się spółgłoski miękkie oraz samogłoski nosowe.

Po opanowaniu umiejętności czytania ze zrozumieniem prostych tekstów. Wprowadzamy czytanie małymi literami. Proste testy, łatwiejsze niż czytane literami dużymi, pozwalają na szybką naukę i przyswojenie sobie nowego obrazu graficznego. Dopiero po zakończonym procesie nauki czytania wprowadzamy głoskowanie.

Przykładowe pomoce dydaktyczne „Sylabki na klamerkach”:

Źródło:
J. Cieszyńska, M. Korendo, „Wczesna interwencja terapeutyczna: stymulacja rozwoju dziecka: od noworodka do 6 roku życia”.
J. Cieszyńska, „Metody wywoływania głosek”.