Surdopedagogika w pigułce

Napisano przez

Surdopedagogika to dział pedagogiki specjalnej zajmujący się teorią i profilaktyką kształcenia osób z wadą słuchu, a więc osób niesłyszących (głuchych i słabo słyszących) oraz niedosłyszących, z resztkami słuchu.

Cele surdopedagogiki: 

  • Przywracanie sprawności uszkodzonego zmysłu słuchu przez odpowiednie ćwiczenia, zastosowanie wszczepu ślimakowego i rewalidację, w celu pobudzenia nerwu słuchowego.
  • Przywracanie sprawności psychicznej przez usprawnienie procesów poznawczych, które zostały zaburzone w skutek uszkodzenia słuchu.
  • Przygotowanie osób z wadą słuchu do samodzielnego życia oraz funkcjonowania w społeczeństwie. 
  • Rozwijanie funkcji komunikacyjnej.

Klasyfikacja BIAP Międzynarodowego Biura Audiofonologii 

Uszkodzenie słuchu w stopniu:

  • Lekkim (20 – 40 dB)
  • Umiarkowanym (40 – 70 dB)
  • Znacznym (70 – 90 dB)
  • Głębokim (powyżej 90 dB)

Osoba z uszkodzonym słuchem w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym lub głębokim to osoba, której uszkodzenie słuchu przekracza 20 dB i kwalifikuje ją do jednego ze stopni uszkodzeń. (Szczepankowski)

Wyróżnia się osoby z uszkodzeniem słuchu:

  • Osoba z uszkodzonym słuchem w stopniu lekkim ma trudności w słyszeniu mowy szeptanej i nie kwalifikuje się do aparatu słuchowego. 
  • Słabosłyszący to osoba z uszkodzeniem słuchu w stopniu umiarkowanym lub w stopniu znacznym, która dzięki zastosowaniu odpowiednich aparatów słuchowych i ćwiczeń jest w stanie rozumieć mowę wyłącznie za pomocą słuchu.
  • Głuchy to osoba z uszkodzeniem słuchu w stopniu znacznym lub głębokim, która ma ukształtowaną mowę dźwiękową umożliwiającą budowę poprawnych zdań w języku polskim.
  • Głuchoniemy to osoba z uszkodzeniem słuchu w stopniu znacznym lub głębokim, która nie ma opanowanej mowy dźwiękowej.
  • Ogłuchły to osoba z uszkodzeniem słuchu w stopniu znacznym lub głębokim powstałym po opanowaniu języka, która ma zachowaną mowę dźwiękową.
  • Niesłyszący to osoba z uszkodzeniem słuchu w stopniu znacznym lub głębokim bez względu na to, w jakim wieku straciła słuch (lub urodziła się głucha) i czy posługuje się mową dźwiękową. W pojęciu tym zawierają się pojęcia głuchy, głuchoniemy i ogłuchły.  

Przyczyny:

  • Dziedziczne, genetyczne – przekazany zostaje gen głuchoty, który powoduje postępujący niedosłuch u dziecka.
  • Czynniki występujące w okresie okołoporodowym: nieprawidłowy przebieg ciąży (np. infekcje u matki, zatrucia, różyczka), stosowanie używek, przyjmowanie przez matkę antybiotyków (np. gentamecyna) i preparatów hormonalnych, nieprawidłowy poród, niedotlenienie dziecka, wcześniactwo, konflikt serologiczny.
  • Czynniki działające po urodzeniu dziecka: np. infekcje górnych dróg oddechowych, zapalenie gardła, jamy nosowej, trąbki słuchowej, zapalenie opon mózgowych, przyjmowanie leków działających toksycznie.
  • Stałe przebywanie w hałasie.

Metody porozumiewania się osób niesłyszących

Metoda migowa tworzyła się od początku opieki nad głuchymi polega na porozumiewaniu się głuchych z głuchymi przy pomocy umownych znaków migowych określających dane pojęcie, kiedyś bez zakończeń fleksyjnych, dziś można mówić o systemie językowo-migowym, w którym stosuje się porozumiewanie się językiem migowym uzupełniając końcówki fleksyjne znakami daktylograficznymi policzka.

Daktylografia to jest mowa palcowa, porozumiewanie się oparte na odpowiednich układach palców jednej lub obydwu dłoni. Każdej literze czy liczbie odpowiada odpowiedni znak daktylograficzny. Daktylografia przestrzega reguł gramatycznych. Znaki migowe daktylograficzne, w tym głównie alfabet palcowy, służą przede wszystkim do celów specjalnych, takich jak przekazywanie nazw własnych, wyrazów, imion, synonimów i wyrazów bliskoznacznych, a także przy wprowadzaniu nowych pojęć wraz z ich znakami migowymi (tzw. literowanie nowych wyrazów).

Fonogesty (opracowane przez Kazimierę Krakowiak) to umowne ruchy dłoni wykonywane na wysokości twarzy osoby mówiącej. Fonogesty uzupełniają niewidzialne ruchy artykulacyjne. Nie zastępują mówienia, ale pomagają w mówieniu i w odczytywaniu mowy z ust. Mówisz i jednocześnie dłonią pokazujesz to, co mówisz. Różne głoski na ustach, mogą być wypowiadane w połączeniu z takim samym gestem, co pozwoli dokładnie je rozpoznać. Z kolei głoskom, które mają podobny obraz na ustach, jak: „p”, „b”, „m”, towarzyszą odmienne gesty różnicujące te głoski. 

Metoda kombinowana składa się na nią stosowane w procesie porozumiewania się mowy ustnej, w formie graficznej lub dźwiękowej, alfabetu palcowego i znaków migowych.

Metoda totalnej komunikacji uwzględnia również wszelkie drogi porozumiewania się, a więc drogę migową, daktylografię i mowę ustną.

Metoda ustna oralna wprowadzona w XVIII wieku, wykorzystuje różne drogi kontaktu z uczniem prowadzące do opanowania przez niego mowy ustnej.

Nauczyciel powinien zindywidualizować zadania i dostosować wymagania edukacyjne zapewniając optymalne warunki odbioru mowy na lekcji:

  1. Należy zapewnić dobre oświetlenie klasy oraz miejsce w pierwszej ławce, w rzędzie od okna. Twarz nauczyciela ma być dobrze oświetlona, aby uczeń mógł odczytywać mowę z ust.
  2. Podczas mówienia nauczyciel powinien stać w miejscu, tak aby jego twarz była widoczna, (Nie powinien chodzić po klasie, czy odwracać się twarzą do tablicy).
  3. Należy mówić używając normalnego głosu i intonacji, unikać gwałtownych ruchów głową czy nadmiernej gestykulacji.
  4. Należy eliminować zbędny hałas m. in. zamykać okna przy ruchliwej ulicy, unikać gwaru, szeleszczenia kartkami papieru, szurania krzesłami.
  5. Należy pobudzać pozostałe zmysły dziecka oraz innych zmysłów np. węchu, dotyku poprzez różne doświadczenia;

Praktyczne rady dotyczące komunikacji z osobą niesłyszącą lub niedosłyszącą (dla osób słyszących)

  1. Nie bój się rozmowy. Aby nie przestraszyć rozmówcy nie zbliżaj się do niego w sposób nagły i niewidoczny.
  2. Nie podchodź do rozmówcy zbyt blisko. Najlepsza jest odległość jednego metra.
  3. Skieruj twarz w stronę rozmówcy, aby mógł odczytać z ruchu ust to, co mówisz. 
  4. Staraj się rozmawiać przy dobrym oświetleniu. W ten sposób rozmówca będzie lepiej widział twarz. 
  5. W czasie rozmowy nie wolno krzyczeć. Dźwięki stają się wówczas bardzo przenikliwe i wywołują niepożądane wibracje w aparacie słuchowym, co może doprowadzić do bólu.
  6. Mów spokojnie, nie za szybko i wypowiadaj się precyzyjnie. Zdania muszą być krótkie i jednoznaczne. Poruszaj ustami wyraźnie, ale bez nadmiernie szerokiego ich otwierania. Nie stosuj przesadnie „wyrazistej” artykulacji, ponieważ to utrudnia czytanie z ust.
  7. Bądź cierpliwy – w razie niezrozumienia powtórz określone zdanie czy słowo.  
  8. Przerywaj od czasu do czasu rozmowę i tłumacz to, co zostało do tej pory powiedziane. W ten sposób uwalniamy rozmówcę od izolacji.
  9. Odczytywanie z ruchu ust jest bardzo męczące niż normalne słuchanie, dlatego rób przerwy, aby rozmówca mógł odpocząć od ciągłej koncentracji. 
  10. Nie zrażaj się napiętym wyrazem twarzy niesłyszącego rozmówcy. Zazwyczaj takie napięcie świadczy o niezwykle intensywnej koncentracji uwagi, a nie o wrogości lub innych negatywnych emocjach.
  11. Osoba niesłysząca ma ogromne trudności, gdy w rozmowie uczestniczą trzy lub więcej osób. Trudno jej zorientować się, kto w danym momencie mówi i skoncentrować uwagę na każdej kolejnej wypowiedzi. W takiej sytuacji zadbaj o to, aby rozmówcy zabierali głos po kolei i za każdym razem sygnalizowali, gdy zaczynają mówić.
  12. Jeżeli nie jesteś pewny czy rozmówca wszystko dobrze zrozumiał poproś go o powtórzenie najważniejszych faktów. Jednak nie rób tego zbyt często, aby ciągłe dopytywanie się go nie peszyło lub nie poniżało.

Ciekawostki

  • Istnieje różnica pomiędzy językiem migowym a miganym. Język migany wykorzystuje znaki języka migowego w połączeniu z gramatyką języka polskiego, a więc odpowiednimi końcówkami fleksyjnymi.
  • W każdym języku narodowym istnieją różne odmiany języka migowego.
  • W Polsce istnieje jeden język migowy – Polski Język Migowy (PJM). Często za drugi język migowy uznawany jest System Językowo Migowy, jednak nie jest to język, ale sztuczny twór służący do komunikacji, który jest przełożeniem języka polskiego na znaki migowe.
  • Pukanie w stół oznacza „smacznego”.
  • Międzynarodowy Dzień Osób Głuchych obchodzony jest 25 września
  • Symbolem osób niesłyszących jest motyl, który jest głuchy.
  • ONSI to polska telewizja internetowa osób niesłyszących.
  • Słyszące dziecko niesłyszących rodziców określa się terminem „CODA”.
  • Pierwsza olimpiada sportowa niesłyszących odbyła się w 1924 roku w Paryżu.
  • Według szacunków w Polsce żyje obecnie około 100 tysięcy osób głuchych oraz około 900 tysięcy osób z większym lub mniejszym uszczerbkiem słuchu.