Rozwój funkcji motorycznych u dziecka i ich wpływ na grafomotorykę
Mówiąc motoryka mamy na myśli ogólną sprawność fizyczną człowieka i jego zdolność do wykonywania wszelkich działalności związanych z ruchem. Motoryka mała to sprawność dłoni i palców, a motoryka duża to sprawność fizyczna całego ciała.
- MOTORYKA MAŁA to: rysowanie, lepienie z plasteliny, chwytanie przedmiotów, zawiązywanie butów, zapinanie guzików, pisanie – rozwój manualny, rozwój chwytu.
- MOTORYKA DUŻA to: bieganie, skakanie, pokonywanie przeszkód, gra w klasy, gra w piłkę, zabawy równoważne oraz takie, w których ważna jest koordynacja wzrokowo-ruchowa, czyli związane z rzutem, celowaniem.
Rozwój motoryki jest bardzo istotny dla prawidłowej sprawności fizycznej, a także ogólnego funkcjonowania dziecka. Jeśli przebiega bez zakłóceń jest doskonalą podstawą do nauki pisania i czytania, koncentracji, orientacji przestrzennej, koordynacji wzrokowo- ruchowej.
Motoryka nie jest dana nam z urodzeniem. Musimy ją wykształcać poprzez nieustanny, swobodny ruch i działania sterowane, dzięki którym poprawia się sprawność ruchowa ciała.
Aby prawidłowo stymulować rozwój ruchowy dziecka należy pamiętać, że priorytetem jest motoryka duża, czyli rozwijanie ogólnej sprawności ruchowej, aby później przejść do rozwoju motoryki małej. Nie możemy wymagać od dziecka, które nie potrafi przejść po wąskiej kładce lub złapać piłki, aby zgrabnym ruchem narysowało szlaczek lub napisało swoje imię. Rozwój sprawności ciała i sprawności rąk jest od siebie zależna.
GRAFOMOTORYKA to umiejętność rysowania i pisania. Do 3 roku życia dziecko znajduje się w okresie tzw. bazgrot, kiedy na kartce nie zauważymy jeszcze nic konkretnego. W drugim roku życia dziecko stawia kropki stukając kredką w kartkę i wykonuje nieregularne ruchy koliste, dopiero później rysuje linie poziome i pionowe. W wieku 3 lat rysuje zamknięty schemat na kształt koła, krzyżuje linie. W wieku 4 lat rysuje kwadrat, nie potrafi jednak jeszcze zaplanować rysunku. Natomiast starsze dzieci odwzorowują przedmioty i litery, rysują na określony temat, co nie oznacza, że tej umiejętności nie mogą posiąść już 4 latki.
Grafomotoryka na początku powinna być związana z prawidłową orientacją w przestrzeni, później oswajanie z tablicą, na końcu oswojenie z kartką. Ważne, aby dziecko „ćwiczyło” pisanie w płaszczyźnie pionowej już od pierwszego zetknięcia się z przyborami do pisania, malowania i rysowania.
Rozwój motoryki małej u dzieci w wieku przedszkolnym
Trzylatek w zakresie motoryki małej powinien:
- Rysować proste linie pionowe i poziome oraz koło.
- Budować z klocków wieże.
- Posługiwać się łyżką, widelcem, kubkiem.
- Samodzielnie wykonywać podstawowe czynności higieniczne (korzystać z toalety, myć i wycierać ręce).
- Wkładać różnego kształtu klocki do właściwych otworów.
Czterolatek w zakresie motoryki małej powinien:
- Odwzorowywać linię prostą, koło, kwadrat lub prostokąt i krzyżyk.
- Rysować po prostym śladzie.
- Usprawniać swoją samoobsługę.
- Zamalowywać powierzchnię kartki lub jej wyznaczony fragment (bez precyzyjnego trzymania się wyznaczonych krawędzi).
Pięciolatek i sześciolatek w zakresie motoryki małej powinien:
- Posiadać umiejętność pełnej samoobsługi.
- Tworzyć rysunki tematyczne.
- Posiadać precyzyjne ruchy dłoni (nawlekać koraliki, zapinać i rozpinać guziki, zamalowywać płaszczyzny trzymając się wyznaczonych krawędzi itp.).
| 3 r.ż. | 4 r.ż. | 5 i 6 r.ż. | |
| Motoryka mała | – Rysuje linię poziomą i pionową- Rysuje krzyżyk i koło
– Buduje wieżę z 8 elementów – Posługuje się łyżką i widelcem – Pije z kubka – Samodzielnie korzysta z toalety, myje i wyciera ręce – Dopasowuje klocki do odpowiednich otworów |
– Odwzorowuje linię, koło, kwadrat lub prostokąt i krzyżyk- Rysuje po śladzie – Rysuje proste szkice tematyczne: dom, misia, auto – Konsekwentnie posługuje się wybraną ręka – Usprawnia samoobsługę (czesze włosy, myje zęby, je samodzielnie łyżką i widelcem |
– Pełna samoobsługa – samodzielnie ubiera się i rozbiera, zapina i rozpina guziki, niekiedy sznuruje buty- Tworzy rysunki tematyczne, na których przedstawione elementy mają wiele rozpoznawalnych cech
– Wykonuje wszystkie podstawowe czynności higieniczne (6-latek) – Precyzyjne ruchy dłoni (dziecko uruchamia przede wszystkim nadgarstek) – Występują różnice międzypłciowe (dziewczynki – lepszy poziom graficzny, chłopcy lepiej rzucają do celu i łapią piłkę) |
| Motoryka duża | – Sprawnie chodzi i biega- Pewnie trzyma przedmioty w czasie chodzenia
– Stoi 2-3 sekundy na jednej nodze – Rzuca, kopie i próbuje łapać piłkę – Jeździ na trójkołowym rowerku – Samodzielnie wkłada |
– Wchodzi i schodzi po schodach krokiem naprzemiennym- Sprawnie kopie i rzuca piłkę
– Doskonali umiejętność łapania piłki (łapie piłkę przedramionami i przyciska ją do siebie) – Potrafi podskoczyć, przeskoczyć przez przeszkodę – Doskonali umiejętność jazdy na trójkołowym rowerze – Potrafi długo stać na jednej nodze (doskonali się zmysł równowagi) |
– Wbiega po schodach bez trzymania poręczy- Doskonali nowe umiejętności: taniec, pływanie, jazda na nartach, łyżwach itp.
– Bez trudu stoi i skacze na jednej nodze – Powtarza sekwencje ruchowe – Stoi na jednej nodze z zamkniętymi oczami (6-latek) – Sprawnie zeskakuje z krzeseł, przeskakuje przez przeszkody (6-latek) – Skacze na skakance (6-latek) |
Propozycje ćwiczeń rozwijających motorykę dużą: wskazywanie i nazywanie części ciała przed lustrem, kierowanie do dziecka poleceń np. „podaj prawą dłoń”, ćwiczenia ruchowe z użyciem określeń przyimkowych: na, pod, za, obok itp. (np. kładziemy ręce na głowie, wyciągamy ręce przed siebie), ćwiczenia w różnicowaniu prawej i lewej strony – podnieś prawą rękę, stań na lewej nodze (początkowo dla ułatwienia można dziecku założyć na ręce kolorowe frotki), rzucanie piłki i nazywanie kierunku: góra, dół, przód, tył, bok, zabawy w chowanego – dziecko szuka przedmiotu kierowane poleceniami „idź dwa kroki do przodu, jeden krok w lewo…”, zabawy kierunkowe np. zabawa „ciepło – zimno”, skakanie obunóż, stanie na jednej nodze jak bocian, naprzemienne wchodzenie i schodzenie ze schodów, zabawy ze skakanką, zeskoki z różnych wysokości, bieg do celu z wykonaniem określonych czynności np. przeniesienie jajka na łyżce, zabawy na czworakach: naśladowanie chodu kota, psa, raka, odbijanie piłki o podłogę raz jedną raz drugą ręką, podbijanie czubkami palców balona, ilustrowanie ruchem różnych czynności np. jazda samochodem, turlanie się na materacu, czołganie, skoki na dużej piłce, kopanie piłki dowolne i do celu, zabawy w kręgle, zabawy na świeżym powietrzu: gra ringo, badminton, piłka nożna, zbijak, dwa ognie, jazda na rowerze, hulajnodze.
Propozycje ćwiczeń rozwijających motorykę małą: ugniatanie papieru, bibuły i rzucanie nim do określonego celu, odciskanie dłoni w masie solnej, farbie, wkładanie i wyjmowanie przedmiotów małych i dużych, otwieranie i zamykanie różnych pudełek, zakręcanie i odkręcanie słoików, wykonywanie czynności samoobsługowych: mycie rąk, czesanie, jedzenie itp., nawijanie nitki na kłębek lub tekturę, malowanie farbą linii prostych, falistych, kół, zabawy z wodą: wlewanie, przelewanie wody z dłoni, strzepywanie, zabawy różnymi masami plastycznymi np. masa solna, plastelina: ugniatanie, rozrywanie, rozgniatanie, wałkowanie, lepienie, zabawy z gazetami: przeglądanie, zgniatanie, prostowanie, rozwijanie, głaskanie, prasowanie całą powierzchnią dłoni, rwanie kartki na małe fragmenty, rysowanie kredą na tablicy, chodniku, budowanie z klocków, układanie puzzli, zabawy paluszkowe np. „Sroczka kaszkę warzyła”, nawlekanie koralików na sznurek, przypinanie spinaczy, przewlekanie sznurków przez otwory, zapinanie guzików, sznurowanie butów, wdrażanie do prawidłowego posługiwania się nożyczkami.
Proponowane ćwiczenia rozwijające sprawność grafomotoryczną: kreślenie palcem prostych kształtów po różnych płaszczyznach np. po piasku w piaskownicy, dowolne kreślenie pędzlem, kredą na dużych powierzchniach, pogrubianie prostych wzorów (linii, kół), pogrubianie konturów prostych kształtów, zamalowywanie (kredą, farbą, węglem) dowolnej przestrzeni, malowanie kolorowych pasów pionowych (z góry na dół ruchem ciągłym), malowanie kolorowych pasów poziomych (od lewej do prawej), rysowanie kredką dowolnych rysunków, rysowanie kredką linii pionowych, poziomych, ukośnych, rysowanie postaci, rysowanie na wybrany temat (dziecko samo określa, co narysuje), rysowanie na podany temat (np. narysuj słońce, domek), kalkowanie/kopiowanie obrazów i wzorów, łączenie wyznaczonych punktów linią ciągłą w celu uzyskania zaplanowanego konturu, uzupełnianie niedokończonych rysunków, rozwiązywanie labiryntów, rysowanie szlaczków w powiększonej liniaturze, (następnie w liniaturze w zeszycie), kreślenie w liniach kształtów literopodobnych, pisanie liter ruchem ciągłym, pisanie liter, sylab, wyrazów i zdań w liniaturze.