Rozwijanie samodzielności u dzieci

Wykształcenie u dzieci samodzielności, umiejętnego radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych i przewidywania własnych reakcji oraz zachowań, stanowi potrzebę rozwojową, jedno z najważniejszych zadań wychowawczych i odnosi się do podejmowania prób, gromadzenia licznych doświadczeń, rozwijania swoich możliwości, umiejętności, co prowadzi do poznania siebie, swojej wyjątkowości i wykształcenia tożsamości oraz charakteru.

Żyjemy w czasach ciągłego pośpiechu, braku czasu i robienia czegoś na wczoraj, co nie sprzyja rozwojowi samodzielności u dzieci. Rodzice najczęściej nie mają czasu czekać na dziecko, aż wykona daną czynność metodą prób i błędów, dlatego w pośpiechu i z braku cierpliwości wyręczają je, nie pozwalając się wykazać lub robią coś za dziecko, ponieważ wiedzą, że czynność zostanie wykonana lepiej i sprawniej. Przez to, dzieci wątpią w swoje możliwości, nie chcą pokonywać przeszkód, poddają się bez podjęcia próby, czekają na podanie rozwiązania, rozwikłania sprzeczki czy wymyślania kolejnej zabawy.

Rodzaje samodzielności

1. Samodzielność umysłowa – przejawia się podczas podejmowania decyzji oraz rozwiązywania zadań i problemów podczas zabawy i nauki.
2. Samodzielność praktyczna – przejawia się w wykonywaniu czynności samoobsługowych, prac porządkowych i gospodarczych.
3. Samodzielność społeczna – przejawia się we współdziałaniu i porozumiewaniu się z innymi osobami oraz w braniu odpowiedzialności za podejmowane decyzje społeczne.

Po co wspierać samodzielność dzieci?

Pozwalając dziecku na bycie samodzielnym, dajemy mu przekonanie, że posiada możliwości potrzebne do wykonania działania, dzięki czemu będzie odważnie wybierać zadania i wkładać wysiłek w ich realizację, a także konsekwentnie dążyć do postawionego celu.

Każde przeżycie i wykonane działanie, pogłębia umiejętności dziecka, budując w jego umyślę wiedzę o sobie, swoich słabych i mocnych stronach oraz wiedzę o świecie. Dzięki temu dziecko poznaje swoje możliwości, czerpie z podejmowanego działania satysfakcję oraz buduje poczucie sprawczości. Uczy się tak organizować swoją aktywność tak, aby osiągnąć zamierzony cel. Jednocześnie dowiaduje się, że w niektórych sytuacjach nie da się uniknąć wykonywania pewnych czynności i dlatego rozsądniej jest wykonać to, co trzeba, szybko i sprawnie.

Dziecko, które może dokonywać wyborów i potrafi zrobić coś samodzielnie, uniezależnia się od dorosłych i rośnie jego poczucie wartości, co przekłada się na umiejętne podejmowanie działań. Nadmierne uzależnienie od dorosłych przekłada się na funkcjonowanie dziecka, ponieważ hamuje jego odwagę i ciekawość poznawczą, podejmowanie inicjatyw, dociekliwość, zainteresowanie światem oraz działanie. Natomiast nadmierne chronienie przed trudnościami i podawanie gotowych rozwiązań, może spowodować u dziecka ukształtowanie się poczucia bezradności, bierności oraz nawyku ciągłego szukania pomocy dorosłych.

Przyczyny wpływające na brak samodzielności dzieci:

• Przekonanie, że dziecko jest jeszcze małe i nie musi niczego robić.
• Pewność, że dorosły wykona coś lepiej, dokładniej i szybciej.
• Strach, że dziecko zrobi sobie krzywdę.
• Chęć oszczędzenia dziecku poczucia porażki, z powodu napotkanych przeszkód lub trudności.

Rodzice zapominają, że okres dzieciństwa, to czas zdobywania doświadczeń i wyposażania dziecko w umiejętności przydatne w dorosłym życiu. Ważne, jest kształtowanie samodzielności w działaniu oraz zdobywanie wiedzy i poszukiwanie informacji, a dzieje się to podczas zabaw, eksperymentowania, badania i tworzenia.

Jak pomóc dziecku w uzyskaniu samodzielności?

1. Pozwólmy dziecku wykonywać codzienne czynności samodzielnie, zachęcajmy go do tego i wspierajmy, jeśli zajdzie taka potrzeba. Zainteresowanie i pozytywne wzmocnienie (pochwała) stanowią najlepszą motywację dla malucha.
2. Nie wyręczajmy dziecka i nie spieszmy się z niesieniem pomocy czy podawaniem rozwiązania. Niech maluch uczy się metodą prób i błędów.
3. Wspierajmy dziecko w podejmowanych działaniach, doceniajmy starania i okazujmy szacunek dla wysiłków malucha.
4. Dajmy dziecku czas, na wykonanie zadania i nie ponaglajmy go, ponieważ każdy jest indywidualnością, posiadającą własne tempo działania, różniące się od innych.
5. Pozwalajmy dziecku naprawiać różne sprawy, zmagać się w problemami, uczyć się na błędach i ukazujmy konsekwencje poszczególnych zachowań.

Pamiętajmy, że z samodzielnego dziecka wyrośnie odważny, dociekliwy i zaradny dorosły, który będzie wiedział czego chce od życia – a przecież do tego dążymy w wychowaniu.

Źródło:
E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Dwulatki i trzylatki w przedszkolu i w domu. Jak świadomie je wychowywać i uczyć.
E. Śliwa, Rozwijanie samodzielności u dzieci – jedno z podstawowych założeń Friedricha Froebla, [w:] Bliżej Przedszkola 2016/02.
A. Liwak, Samodzielność dziecka, [w:] Bliżej Przedszkola 2008/06.