Poczucie własnej wartości
W nauczaniu, wychowywaniu i w każdym aspekcie życia, bardzo ważnym czynnikiem jest samoocena. Jest ona równoznaczna z pojęciem własnej wartości czy obrazem samego siebie i stanowi pewien stan psychiczny, będący jednym z wyznaczników osobowości. Samoocena to postawa wobec siebie, wpływająca na nastrój i wywierająca silny wpływ na pewne zachowania.
Samoocena może przejawiać się w dwóch postawach, jako: samoakceptacja (wiara, zaufanie, szacunek do samego siebie, dobre samopoczucie i pozytywne myślenie, które powoduje wykorzystywanie swoich możliwości lub poprawienie swojego zachowania pod wpływem innych) lub samoodtrącenie (poczucie krzywdy, winy i niższości, które powoduje niedocenianie siebie, przecenianie porażek, pretensje i poniżanie siebie).
Samoocenę mierzy się w dwóch wymiarach: wysokości (zaniżona, zawyżona) i pewności (pewna, niepewna). Wszystko zależy od tego, czy myślimy o sobie w sposób pozytywny czy negatywny oraz czy przeceniamy swoje zdolności albo nie doceniamy swoich możliwości i sukcesów. Istnieje także samoocena adekwatna, która pojawia się, kiedy nasze umiejętności stanowią odzwierciedlenie w efektach pracy i podejmowanych czynnościach.
„Poczucie własnej wartości nie zastąpi dachu nad głową, ani pokarmu w żołądku, ale zwiększa prawdopodobieństwo znalezienia sposobów, by te potrzeby zaspokoić”. – Nathaniel Branden
Nasza samoocena w przeważającej mierze zależy od wychowania i komunikatów płynących ze strony rodziców, opiekunów i nauczycieli, które podważają wartość dziecka i powodują myślenie, że wartość człowieka zależy od zróżnicowanych czynników zewnętrznych i umiejętności. Osoba myśląca w ten sposób stara się sprostać narzuconym wymaganiom, aby zasłużyć sobie na miłość, uznanie i miano osoby wartościowej, przez co staje się niepewna własnej wartości, zależna od opinii otoczenia, pozwalająca się wykorzystywać i nie broniąca swoich praw.
Nieadekwatna samoocena może także wynikać z niedostatecznego samopoznania – braku osobistego rozwoju, analizy własnych zachowań i niedoceniania własnych zalet.
Cechy osób posiadających niską samoocenę:
- Brak asertywności.
- Unikanie ambitnych celów i zadań lub stawianie zadań powyżej swoich możliwości.
- Unikanie publicznych wystąpień.
- Wycofywanie się z podejmowania nowych zadań po poniesieniu porażki lub napotkaniu trudności.
- Negatywne myślenie o sobie i niedocenianie własnych umiejętności oraz zalet.
- Zaprzeczanie słusznym komplementom.
- Myślenie o sobie w sposób negatywny przez porównywanie się z innymi.
- Silne reakcje emocjonalne na krytykę.
- Potrzeba ciągłego potwierdzania prawidłowości wykonania zadań przez autorytety.
- Brak pewności siebie.
- Koncentrowanie się na własnych błędach, słabościach i wadach.
- Przypisywanie sobie winy za porażki i dopatrywanie się przyczyn sukcesu w czynnikach zewnętrznych.
- Ignorowanie własnych potrzeb.
- Podejrzliwość wobec ludzi, ich intencji i bezinteresowności.
- Minimalistyczna postawa wobec życia i brak chęci samorealizacji.
- Tendencja do samotności i unikania kontaktów towarzyskich.
Niełatwo wychować dziecko, w poczuciu własnej wartości, jeśli sami tego poczucia nie posiadamy. A jest to proces, który kształtuje się przez całe życie i wpływają na niego:
- Spotykane osoby – rodzice, rówieśnicy, przyjaciele, nauczyciele, członkowie rodziny i inne istotne osoby.
- Porównania społeczne – porównywania stanowiące punkt odniesienia do wartościowania siebie.
- Bilans osiągnięć i porażek – osiągnięcia dające poczucie niezadowolenia lub wzrostu samooceny
- Własna aktywność – praca nad sobą powodująca zmiany w postrzeganiu siebie.
Poczucie własnej wartości wyraża rymowanka: „Kocham siebie i szanuje, wiem, że potrafię i zasługuje.” Jednak, aby w nią uwierzyć i się z nią utożsamić potrzebna jest praca wychowawcza:
- Chwalmy dziecko, kiedy na to zasługuje. W pozostałym czasie przekazujmy pozytywną informację zwrotną, podkreślając to, co się udaje. Nie chwalmy dziecka bez przyczyny czy na pocieszenie, ale szukajmy pozytywów i pozwalajmy przeżyć lekcję. Nie mówmy, że dziecko jest najlepsze, (do osiągnięcia statusu mistrza czeka go dłuuuga droga), ponieważ nie chodzi o to, żeby dziecko osiadło na laurach i przestało się starać.
- Zachęcajmy dziecko i stwarzajmy możliwości, szanując jego prawo wyboru. (Nie wolno zmuszać i onieśmielać maluchów!) Nie uśredniajmy i nie wymagajmy wszystkiego od wszystkich, ponieważ prowadzi to do porównywania i spadku poczucia wartości u dzieci i rodziców. Różnorodność jest pożądana.
- Traktujmy dziecko podmiotowo, czyli jak partnera mającego głos w danej sprawie. Uznajmy jego obecność, pokazujmy, że jest ważne, pozwalajmy na posiadanie własnego zdania, słuchajmy go, pozwólmy na pewną swobodę w podejmowanych wyborach i szanujmy go. Nigdy nie poniżajmy dziecka i nie etykietujmy jego zachowań.
- Pozwalajmy dziecku mówić dobrze o sobie i o innych. Chwalić, szanować i dziękować innym. Być uprzejmym, kulturalnym, empatycznym, słuchać własnych potrzeb, rozwijać się, stawiać sobie cele i je realizować. Dobre traktowanie i myślenie o sobie procentuje.
Chcąc wzmocnić poczucie własnej wartości, należy spełnić kilka wytycznych:
- Kochaj siebie za niepowtarzalność i odmienność. (Dzięki temu pokochasz innych).
- Uniezależnij ocenę własnej osoby od opinii i sądów innych.
- Przyjmij do świadomości, że nie możesz być najlepszy w każdej dziedzinie.
- Wyznaczaj sobie małe cele, na miarę swoich możliwości i cierpliwie je realizuj.
- Koncentruj się na swoich umiejętnościach, mocnych stronach i pozytywnych cechach.
Warto pamiętać, że życie jest podróżą, podczas której nie należy zagłębiać się w negatywnym myśleniu o sobie, ale posiadając pewność siebie i wysoką samoocenę, stawiać jej czoło z przekonaniem, że jeśli tylko chcemy, możemy, małymi krokami, osiągnąć wszystko. Tego uczmy dzieci, a sprawimy, że ich poczucie wartości będzie wysokie.
Źródło:
I. Maciejewska-Opiełka, Poczucie własnej wartości.
T. Mądrzycki, Osobowość jako system tworzący i realizujący plany.
Fotografia: flickr.com – Gonzalo Baeza