Odróżnianie dobra od zła

Istnieje coraz większy procent rodzin, w których zauważa się pogłębiający się kryzys wychowawczy. Oznacza to, że coraz więcej dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym przejawiają zachowania trudne wychowawczo, niskie umiejętności społeczne i mają ogromny problem z odróżnianiem dobra od zła.

Niestety niektórzy rodzice nie chcą respektować umów społecznych obowiązujących w przedszkolu czy szkole i pogłębiają negatywne zachowania, utrwalając dzieci w przekonaniu, że mają rację. Najczęściej jest to widoczne w momencie rozmów nauczycieli z rodzicami o kłopotach wychowawczych czy problemach edukacyjnych dzieci, kiedy to rodzice sprzeciwiają się wychowawczyni, często podnosząc głos, używając gróźb czy obelżywych słów, a dzieci stoją obok i wszystko słyszą. W takim wypadku dzieci czując wsparcie rodziców i przyzwolenie na naganne zachowanie, zachowują się jeszcze gorzej, nie reagują na upomnienia, a nawet dochodzi do sytuacji straszenia nauczyciela rodzicami. Dzieci zachowujące się w taki rażący sposób często stanowią przykład dla rówieśników, w których oczach nauczyciel traci autorytet i staje się osobą bezradną i słabą. W takich sytuacjach należy podjąć działania obejmujące rodziców, personel placówki i dzieci.

Personel przedszkola i szkoły

Zachowanie rodziców i dzieci w dużym stopniu zależy od zachowania personelu placówki. Kultura osobista i dobre obyczaje w bardzo dużym stopniu wpływają na tworzoną atmosferę placówki. Odczuwa się ją od przekroczenia progu, a wynika ona ze sposobu traktowania przechodzących osób, sposobu komunikacji dyrektora z pracownikami i relacji między pracownikami oraz z formy napisów informujących rozwieszonych na korytarzach. Jeśli przychodzące do placówki osoby są traktowane z góry, jak intruz, będą odczuwały dystans i nie zajdzie porozumienie z kadrą, to będą protestować, rościć i dochodzić swoich praw w sposób pozostawiający wiele do życzenia.

Rodzice

Od pierwszych dni roku szkolnego należy wyjaśnić rodzicom (bez pouczania i strofowania) o zasadach panujących w placówce. Należy przedstawić umowy społeczne, co wolno, a co jest zabronione, zasady zapisane w statucie, czyli prawa, obowiązki i sposoby ich realizacji oraz zalecenia podstawy programowej. Należy także zapoznać rodziców z oczekiwaniami placówki od dziecka: jakie zachowania są tolerowane, a jakie zakazane, jakie zasady musi respektować dziecko i rodzic (czas przychodzenia i opuszczania placówki, stosowanie form grzecznościowych, dbałość o czystość w budynku i otoczeniu) oraz jakie są formy kontaktu rodziców i nauczycieli.

Nawet jeśli rodzic przychodzi z pretensjami i roszczeniami, albo w sprawie niepoprawnego zachowania swojego dziecka, to należy tak poprowadzić rozmowę, żeby go poinformować o wszystkim, wysłuchać, dyskretnie doradzić i żeby, pomimo negatywnego przekazu, wyszedł zadowolony i usatysfakcjonowany.

Przypomnienie reguł, praw i obowiązków stanowi ważny element nauki odróżniania przez dzieci dobra od zła, ponieważ wiele nieporozumień przemienia się w poważne konflikty między rodzicami a personelem placówki, których świadkami są dzieci. Trudno wtedy dziecku wybrać dobro, kiedy wokół dostrzega pretensje, żale, kłótnie i nieporozumienia.

Dzieci

Istnieją dwa cele wychowawcze, dzięki którym dzieci będą potrafiły oddzielić zachowanie dobre od złego:

1. Umiejętność odróżnienia dobra od zła.
2. Skłonność do czynienia dobra na miarę swoich możliwości.

Kształtowanie umiejętności odróżniania dobra od zła warto wprowadzać dzięki czytaniu baśni. Baśnie mają działanie terapeutyczne i dzięki nim dziecko potrafi określić problemy egzystencjalne, zrozumieć przesłanie i ocenić postępowanie bohaterów. Należy wybierać takie baśnie, w których zawarte są:

• Prawdomówność i kłamstwo. Dzieci uczą się, że nie wolno kłamać, ponieważ jest to coś złego. Jednak czasem warto powstrzymać się od mówienia prawdy, gdyż może ona ranić. Można także rozmijać się prawdą przez pomyłkę, kiedy nie zna się dobrze sprawcy.
• Mieć i być. Dzieci uczą się prawdy, że posiadanie i gromadzenie przedmiotów nie jest najważniejsze. Warto być dobrym, mieć przyjaciół, umieć dzielić się z innymi, dawać i pożyczać.
• Niesienie pomocy innym i obojętność na krzywdę. Warto pomagać innym ludziom i zwierzętom, które są słabsze od nas. Niosąc pomoc dajemy innym radość i cząstkę siebie. Warto także zwrócić uwagę, że będąc dobrym los także do nas się uśmiechnie, w myśl zasady: „Dobro dawane, powraca dwukrotnie”.
• Bezgraniczne posłuszeństwo i odstępstwo do bycia posłusznym. Należy słuchać dorosłych, ale bywają zachowania umotywowane wyższą koniecznością, związane z odstępstwem od posłuszeństwa, w przypadku jak postać namawia do złego.
• Miłość dobra i miłość zła. Miłość dobra triumfuje, a zła jest potępiana, nawet kiedy można komuś zrobić krzywdę, chociaż się go kocha. (Stanowi to problem najtrudniejszy do zrozumienia przez dzieci).

Ważna uwaga! Czytając baśnie dziecko rozwija wyobraźnię i identyfikuje się z bohaterami, co przekłada się na zrozumienie motywów ich postępowania i umiejętne odróżnianie dobra od zła. Dlatego warto czytać.

Oprócz rozmowy na temat baśni, warto uczyć dobrych uczynków w życiu codziennym. Umiejętność rozróżniania dobra od zła i skłonność do czynienia dobra wiąże się z poczuciem sprawstwa. A kształtuje się ono pod wpływem opinii wygłaszanych przez ważne dla dziecka osoby i poprzez porównywanie efektów swojej pracy, z tym co dotychczas udało się dziecku zrobić. Dlatego dorośli muszą obdarzyć dziecko swoją uwagą, chwalić, kiedy poprawnie wykona zadanie oraz w rozmowie z innymi mówić, co dziecko zrobiło coś dobrego i uświadamiać dlaczego jest to takie ważne. Dzięki temu dziecko miło odczuwa swoje sprawstwo i uświadamia sobie, że dobrze jest poprawnie wykonać zadania. Jednak potrzebne jest zachowanie umiaru i brak chwalenia nad wymiar, tylko kiedy coś dziecku się uda.

Warto uświadamiać dziecku, że warto być mądrym, odważnym, dobrym, pomocnym i prawdomównym, a można tego dokonać nie tylko przez czytanie baśni, ale także oglądanie bajek, filmów, przedstawień z morałem. Należy porozmawiać o tym co widziało i tak poprowadzić rozmowę, aby dziecko wypowiedziało się, co przydarzyło się bohaterom i jak radzili sobie z przeciwnościami.

Warto także rozwijać gotowość pomagania innym poprzez konkretne sytuacje np. sprzątanie sali zabaw, włączanie do organizacji uroczystości przedszkolnych, uczestnictwo w akcjach (zbiórka żywności dla schroniska, świąteczna paczka, zbiórka plastikowych nakrętek, itp) i jasno ukazywać cel ich pomocy.

Warto także ustalić reguły obowiązujące w dziecięcej społeczności. Umowy społeczne muszą być proste, oczywiste i zrozumiałe dla każdej grupy wiekowej. Każdą z umów należy:

• Negocjować z dziećmi z postanowieniem jej przestrzegania – wytłumaczyć co umowa oznacza i dlaczego jest ważna.
• Zapisać i umieścić na ścianie (dodatkowo można wykorzystać ilustrację przedstawiającą daną umowę) – to co jest zapisane nabiera magicznego znaczenia, staje się ważne i musi być respektowane.
• Przestrzegać tak długo, aż stanie się nawykiem.

Powyższe wskazówki są skuteczne jeśli zostaną zastosowane jednocześnie. Dlatego warto podjąć trud, aby dzieci potrafiły odróżniać dobro od zła. Dzięki temu zabiegowi świat będzie lepszy i wciąż, pomimo zauważalnego zła i krzywdy, będzie można wciąż wierzyć w dobro i człowieczeństwo.

Źródło:
E. Gruszczyk-Kolczyńska, Starsze przedszkolaki. Jak skutecznie je wychowywać i kształcić w domu i przedszkolu.