Niepowodzenia w nauce szkolnej

Wiele mówi się o niepowodzeniach szkolnych, ale nie każdy dokładnie rozumie to pojęcie. Najczęściej za porażki obarcza się winą dziecko, podając wiele przyczyn, m.in.: lenistwo, niechęć do nauki, bycie mało zdolnym, a w najgorszym przypadku – głupim. Warto jednak bliżej przyjrzeć się zjawisku niepowodzeń w nauce.

Jak rozumieć niepowodzenia?

Niepowodzenia szkolne najczęściej obejmują porażki dydaktyczne i wychowawcze oraz dotyczą pracy nauczycieli i szkoły (wtedy mówi się o niepowodzeniach szkoły). O niepowodzeniach w nauce można mówić, kiedy występują rozbieżności pomiędzy wiadomościami, umiejętnościami i nawykami faktycznie opanowanymi przez uczniów, a materiałem jaki powinni opanować według założeń programowych w zakresie poszczególnych przedmiotów. Mówiąc wprost niepowodzenia występują kiedy uczniowie osiągają wyniki o wiele gorsze od oczekiwanych – dotyczy to zarówno uczniów słabych, średnich, jak i bardzo dobrych.

Mówiąc o niepowodzeniach, ma się na uwadze te sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły, a postępowaniem uczniów i uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania.

Rodzaje niepowodzeń w nauce.

1. Niepowodzenia ukryte – występują kiedy nauczyciele nie dostrzegają mniejszych lub większych braków w wiedzy i umiejętnościach uczniów, pomimo faktu, że one istnieją. Skutkiem jest fakt, że niewykryte braki zwiększają się coraz bardziej, uczeń ma coraz większe trudności zahamowania w nauce, pojawiają się pierwsze oznaki niezadowolenia ze szkoły oraz negatywny do niej stosunek.
2. Niepowodzenia jawne – występują kiedy nauczyciel stwierdza określone braki w wiedzy i umiejętnościach ucznia, oceniając jego wyniki pracy jako niezadowalające. Skutkiem jest fakt, że oceny zostają poprawione, ale kryjące się za nimi braki i zaniedbania zostają. Niepowodzenie szkoły występuje w momencie, kiedy ocena odnosi się do całorocznej pracy ucznia i musi on powtarzać klasę (występuje drugoroczność).

Etapy niepowodzeń w nauce szkolnej:

1. Ujawniają się braki w wiadomościach (głównie w języku ojczystym i matematyce).
2. Braki są już tak duże, że uczeń nie może za nimi nadążyć. Korzysta więc z nielegalnej pomocy, w postaci ściąg.
3. Pojawiają się oceny niedostateczne, świadczące o tym, że nauczyciel dostrzegł już braki w wiadomościach i umiejętnościach ucznia.
4. Następuje drugoroczność – uczeń musi powtarzać klasę. (Często jest to początek wykolejenia ucznia).

Przyczyny niepowodzeń w nauce szkolnej.

Wyróżnia się trzy główne grupy niepowodzeń szkolnych: społeczno – środowiskowe, biopsychiczne i dydaktyczne.

1. Pierwszą grupę stanowią przyczyny społeczno – środowiskowe, czyli sytuacja rodzinna, która stanowi zespół czynników wywierających bardzo silny wpływ na powodzenie dziecka w pracy szkolnej. Wśród nich wyróżnić można następujące czynniki:

• Brak zainteresowania dzieckiem i jego nauką przez rodziców. Dziecko często pozostawiane jest samo sobie i nie jest kontrolowane przez opiekunów czy odrobiło pracę domową, czy przygotowało się do zajęć albo czy potrzebuje pomocy przy zrozumieniu materiału.
• Negatywne warunki materialne i kulturalne w rodzinie dziecka (praca zawodowa matki, język rodziców, formy spędzania wolnego czasu), kultura pedagogiczna rodziców i świadomość wychowawcza.
• Zła atmosfera rodzinna (współżycie rodziców, struktura rodziny, nałogi, stosunek rodziców do dziecka).
• Ubóstwo społeczne rodziców, bezrobocie, złe warunki mieszkaniowe, brak przyborów szkolnych i podręczników, niedostateczna opieka rodziców oraz niedożywienie wpływa na obniżenie koncentracji uwagi, pamięci i pozostałych funkcji rozwojowych.

2. Do drugiej grupy niepowodzeń zalicza się przyczyny biopsychiczne. Dotyczą one różnic między uzdolnieniami poszczególnych uczniów w tym samym wieku. Zalicza się do nich inteligencję, cechy charakteru, zaburzenia osobowości, brak motywacji do nauki, powolne tempo myślenia, niestałość uwagi, brak uzdolnień oraz emocje, które utrudniają, a nawet uniemożliwiają osiąganie powodzeń w nauce. (Wielu uczniów przeżywa stany depresyjno-lękowe i stres związany z kontrolą pracy oraz jej oceną, co może doprowadzić do fobii szkolnej).

3. Trzecią grupą niepowodzeń są przyczyny dydaktyczne. Odnoszą się one do niepowodzeń w pracy uczniów, które są w znacznym stopniu niepowodzeniami szkoły i nauczycieli. Do przyczyn zalicza się:

• Negatywne powiązania między nauczycielem a uczniem, które odbijają się na negatywnym nastawieniu ucznia do nauki.
• Przedmiotowe traktowanie uczniów, które powoduje podejmowanie działań o charakterze biernym lub obronnym.
• Niedostosowanie wymagań do indywidualnych potrzeb i możliwości uczniów. (Duża ilość uczniów w klasie i mało elastyczny system nauczania utrudnia zindywidualizowanie pracy szkolnej).
• Błędy metodyczne nauczycieli, polegające na słabej znajomości procesu nauczania – uczenia się, które wynikają z braku umiejętności pedagogicznych.
• Brak należytej opieki nad uczniem opóźnionym oraz z problemami, ze strony nauczyciela i szkoły.

Przezwyciężanie niepowodzeń w nauce.

1. Profilaktyka pedagogiczna – zapobieganie powstawaniu luk i braków w opanowanym przez uczniów materiale programowym oraz rozwiązywanie problemów w zespołach uczniowskich. Ważnym elementem profilaktyki jest nauczanie problemowe, indywidualizacja i praca w grupie. Profilaktyka pedagogiczna to przede wszystkim prawidłowa i racjonalna organizacja procesu nauczania – uczenia się.
2. Diagnoza pedagogiczna – wykrywanie u uczniów braków w wiadomościach i umiejętnościach. Diagnoza może być zbiorowa (polega na wykrywaniu braków przez wszystkich nauczycieli uczących w danej klasie) lub indywidualna (polega na wykrywaniu braków przez jednego nauczyciela, powstałych w zakresie jego przedmiotu) i może mieć charakter wycinkowy lub całościowy.
3. Terapia dydaktyczna – stosowanie różnych metod i form pracy, przez nauczyciela, w celu usunięcia, u uczniów, braków w zakresie materiałów nauczania. Podstawowym warunkiem efektywności terapii pedagogicznej jest rzetelna i wszechstronna diagnoza.

Opieka dydaktyczna w czasie lekcji sprowadza się do:

• Powtarzania i utrwalania materiału, który umożliwi uczniom z problemami w nauce nadrobić zaległości.
• Częstego odpytywania uczniów, wskazującego ich określone braki.
• Polecenia uczniom wykonywania zindywidualizowanych ćwiczeń na lekcji oraz prac domowych związanych z wykrytymi brakami w wiadomościach i umiejętnościach.
• Otoczenia słabszych uczniów specjalną opieką w czasie lekcji.

Zajęcia w grupach wyrównawczych powinny być prowadzone przez nauczyciela danego przedmiotu poza lekcjami w celu nadrobienia zaległości przez ucznia. Kiedy uczeń pozbędzie się zaległości nie powinien dalej uczestniczyć w tych zajęciach.

Należy pamiętać, że wszelkie zaniedbania w pracy nauczyciela lub popełniane przez niego błędy metodyczne pozostawiają u uczniów piętno, które z trudem i kosztem długiego czasu można przezwyciężyć lub osłabić. Odpowiednie sprawności i kompetencje nauczyciela są najlepszą gwarancją jego sukcesów, unikania porażek i niepowodzeń w pracy.