Niepełnosprawność intelektualna: Stopień lekki

Charakterystyka dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim jest czynnością skomplikowaną i często stwarza trudności. Pojawiają się one, ponieważ objawy zachowania się dziecka niepełnosprawnego umysłowo i dziecka zaniedbanego są podobne. Często zdarza się, że warunki środowiskowe, nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny i brak stymulacji dziecka w rodzinie, mogą niekorzystnie wpłynąć na jego ogólny rozwój. Istnieją cechy wspólne dla wszystkich opisywanych osób.

Niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim dotyka 70% – 80% populacji osób z niepełnosprawnością intelektualną. Takie osoby posiadają poziom intelektualny charakterystyczny dla 12 roku życia i inteligencję na poziomie 55-69 (skali Wechslera).

Charakterystyka niepełnosprawności intelektualnej w stopniu lekkim:

• Osoby nie mają fizycznych objawów niepełnosprawności. Odznaczają się niższym poziomem rozwoju fizycznego, ale do czasu dorastania. Potem następuje jego przyspieszenie, co oznacza wzrost ciężaru i wysokości ciała.
• Dzieci niepełnosprawne intelektualnie posiadają zaburzenia procesów pamięciowych i uwagi. Ich myślenie jest zatrzymuje się w okresie operacji konkretnych i nie są one w stanie prawidłowo definiować pojęć abstrakcyjnych. Występują zaburzenia w procesach abstrahowania i uogólniania, ograniczona jest zdolność do rozumowania przez analogię, rozumowania dedukcyjnego oraz indukcyjnego. Najlepsze efekty osiągają we wnioskowaniu z prostych stanów.
• Osoby zazwyczaj dobrze koncentrują uwagę na materiale konkretnym, natomiast krótko i słabo na treściach abstrakcyjnych. Uwaga ma charakter dowolny, słaba jest podzielność uwagi. Dzieci dokonują nadmiernej selekcji w zakresie jednego bodźca (kolor, kształt, rozmiar) i mogą zwrócić uwagę tylko na jeden lub dwa z tych elementów.
• Ograniczony jest proces różnicowania barw, spostrzegania odrębnych elementów oraz traktowania ich całościowo. Osoby mają trudności w analizowaniu kształtu i materiału, z jakiego wykonany jest przedmiot. Najlepiej spostrzegają barwę, połysk (cechy zewnętrzne przedmiotu), a następnie wielkość.
• U osób z niepełnosprawnością w stopniu lekkim występuje dobra pamięć mechaniczna, fotograficzna, ale słabsza jest pamięć logiczna. Nie stwierdzono różnic w pamięci skojarzeniowej i pamięci obrazków, zarówno świeżej jak i trwałej.
• Dzieci te mają skłonności do mechanicznego przyswajania wiedzy, uczą się bez zrozumienia w wolnym tempie. Krótko i słabo koncentrują się na treściach trudnych do zrozumienia.
• Osoby posiadają ubogie słownictwo, trudności w uzewnętrznianiu swoich myśli, mówią ułamkami zdań, rozumienie innych ludzi, bez bezpośredniego kontaktu, jest utrudnione (np. z nagrań).
• Osoby posiadają bogatsze słownictwo biernie niż czynne.
• Pojawiają się częste zaburzenia mowy, do których należą wady artykulacyjne – dyslalie (reranie, nieprawidłowa wymowa głosek „k” i „g”, bezdźwięczność, seplenienie).
• Występuje zwiększona zależność od innych ludzi.
• Pojawia się nieadekwatność ich zachowania w stosunku do wymagań sytuacji.
• Osoby niewłaściwe odczytują sygnały społeczne, co utrudnia a czasem wręcz uniemożliwia podjęcie odpowiednich decyzji i wyboru odpowiednich zachowań interpersonalnych.
• Występują braki i nieprawidłowości w kojarzeniu faktów społecznych i wnioskowaniu. Są one w większym stopniu konsekwencją upośledzenia socjalnego i edukacyjnego niż samych deficytów w procesach intelektualnych tych osób.
• Interpretując historyjki obrazkowe o treści społecznej, osoby koncentrują uwagę na elementach nieistotnych – nie zauważają wzajemnego związku między sytuacjami społecznymi, a przedstawionymi na obrazkach.
• Osoby odznaczają się nieprawidłową umiejętnością rozwiązywania problemów społecznych.
• Rzadko przewidują skutki swych działań. Posiadają mniejsze poczucie odpowiedzialności i uspołecznienia.
• Nie planują, nie wartościują swych zamiarów.
• Występuje wyuczona bezradność. Osoby preferują strategię prośby, jako sposobu rozwiązywania zadań życiowych.
• Spostrzegają siebie pozytywnie. Określają siebie jako idealne, pod każdym względem, oceniają bardzo wysoko swoje umiejętności.
• Można spotkać dzieci społecznie aktywne, takie, które są towarzyskie, łatwo nawiązują kontakt z innymi, są w stanie dbać o swoje sprawy, zaspokajać swoje potrzeby, jak i bierne, unikające interakcji społecznych, mające trudność w zaspokajaniu swoich potrzeb i oczekujące niepowodzenia.
• Częściej można zaobserwować w reakcjach tych osób niestałość emocjonalną, niepokój, impulsywność, gniew, agresja i zaburzenia samokontroli.

Zaburzeń procesu poznawczo-emocjonalnego:

• Niedokładny odbiór wrażeń zmysłowych.
• Trudności skupienia uwagi.
• Słaba wyobraźnia.
• Zasadniczo słaba pamięć.
• Zubożała selektywność i gotowość poznawcza oraz utrudnione zapamiętywanie wiadomości.
• Ograniczona możliwość abstrakcyjnego myślenia, konkretyzm myślenia i utrudnione tworzenie pojęć.
• Utrudnione uogólnianie, wnioskowanie, rozumienie i wykonywanie zależności przyczynowo skutkowych.
• Mechaniczne przyswajanie wiedzy.
• Ubogie słownictwo.
• Zwolnione procesy myślowe.
• Mała plastyczność myślenia (trudności w zastosowaniu zdobytych wiadomości w praktyce i orientowaniu w nowej sytuacji).
• Ograniczenie samodzielności myślenia.
• Duża podatność na wpływy innych osób.
• Utrudnione panowanie nad popędami i afektami.

Zaburzenia psychoruchowe:

• Wydłużony okres reakcji (zwolnione tempo reakcji psychicznych).
• Męczliwość psychoruchowa.
• Mała sprawność kinestetyczna.
• Zaburzenia koordynacji ruchowej.
• Nieprawidłowości rozwojowe mowy i pisma.
• Zjawiska hiper- i hipokinezy.
• Ruchy mimowolne.

Zaburzenia przystosowania społecznego:

• Trudności zastosowania wiedzy w praktyce.
• Upośledzenie twórczości, inicjatywy, przedsiębiorczości i sprawności ruchowych.
• Utrudnienie głębszego porozumiewania się z otoczeniem z powodu występujących ograniczeń słownictwa i mowy.
• Podatność do naśladowania i podporządkowania się silniejszym.
• Mała wydolność pracy.
• Zrutynizowanie wykonywanych czynności.
• Zdolność do podjęcia pracy w określonych warunkach

Należy pamiętać, że każde dziecko niepełnosprawne intelektualnie w stopniu lekkim jest inne i posiada odmienny profil rozwoju. Dlatego powyższe cechy stanowią zbiór najbardziej charakterystycznych właściwości, występujących w całej populacji opisywanych dzieci.

Źródło:
J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych umysłowo. Wybrane zagadnienia.