Koncepcje: Terapia Gestalt

Napisano przez

Gestalt z niemieckiego oznacza „kształt, formę, postać, figura”. Terapia Gestalt jest szkołą psychoterapii, która swą nazwę zaczerpnęła z akademickiego nurtu psychologii zwanego psychologią postaci lub gestaltyzmem.

Psychologia Gestalt to inaczej psychologia postaci. Gestaltyzm wnosi, że życie ludzkie i sam człowiek nie stanowią prostej sumy części, ale są pewną całością.

Pojęcie Gestaltu odnosiło się pierwotnie do teorii percepcji zaproponowanej przez Maxa Wertheimera, Kurta Koffkę i Wolfganga Köhlera. Psychologia postaci traktowała o takich zależnościach, jak figura-tło czy składowe-całość. Jednak twórcą terapii Gestalt jest Frederik Salomon Perls (Fritz Perls) (1893-1970) to niemiecki psycholog i psychoterapeuta pochodzenia żydowskiego. Początkowo zajmował się psychoanalizą. Z czasem stworzył własną szkołę terapii – Gestalt.

Celem terapii Gestalt jest odblokowanie naturalnego procesu samoregulacji i przywrócenie jednostce poczucia odpowiedzialności za swoje życie.

Paradoksalna teoria zmiany Perlsa głosi, że człowiek staje się tym, kim jest, a nie tym, kim chciałby być.

Formy terapii:

Terapia grupowa – Podstawową formą terapii w Gestalcie jest udział w małej grupie prowadzonej przez terapeutę (czasem z koterapeutą). Sesje trwają 2-3 godziny, 1-2 razy w tygodniu. Czasem grupa pracuje w postaci 8-10-godzinnych „maratonów”. Klasyczną formą terapii w grupach gestaltowskich jest tzw. indywidualna praca na tle grupy, tzn. osoba chętna pracuje nad „niedomkniętą figurą” na środku, prowadzona i wspierana przez terapeutę, który proponuje jej różnego typu doświadczenia i ćwiczenia.

Terapia indywidualna – Opiera się ona przede wszystkim na obserwowaniu i komentowaniu procesu rozwoju „dialogującego” spotkania czy „dialogicznej” relacji (jak mówią gestaltyści, odwołując się do myśli Bubera). W terapii tej w mniejszym stopniu lub wcale nie używa się gotowych ćwiczeń. Treścią terapii jest przebieg procesu kontaktu i wycofania w relacji terapeuta-klient.

Zadania terapeuty (Melibruda i Yontef):

  • Dostrzeganie wzorów w przebiegu procesu terapeutycznego i konstruowanie propozycji modyfikujących przebieg tego procesu.
  • Ustalenie jasnego kontraktu.
  • Utrzymanie pewnego stopnia kontroli nad przebiegiem terapii i oddawanie odpowiedzialności klientowi.
  • Wzbogacanie potencjału zmiany – czuwanie nad technologią działań zwiększających szansę pokonania trudności przez klienta.
  • Zaangażowanie, autentyczność, otwartość, unikanie uprzedzeń.
  • Wspierające konfrontowanie klienta (tzn. tylko wtedy, gdy umocniona jest relacja i z zachowaniem prawa klienta do nie wprowadzania zmian w zachowaniu pod wpływem konfrontacji).

Zasady terapii:

  • Branie odpowiedzialności za słowa i działania (podmiotowość wypowiedzi – użycie form osobowych „Ja”).
  • Komunikacja wprost.
  • Słuchanie innych uczestników.
  • Koncentracja na spontanicznym przepływie treści doświadczenia („tu i teraz”).
  • Dzielenie się przede wszystkim teraźniejszymi przeżyciami.
  • Unikanie interpretowania czy doszukiwania się ukrytych znaczeń.
  • Przyjmowanie do wiadomości tego, co mówią inni.
  • Pytanie o treść doświadczenia („co?”, „jak?”) zamiast o przyczyny („dlaczego?”).
  • Zwracanie uwagi na doznania płynące z ciała.
  • Zachęta do naturalnej autoekspresji, bezpiecznego eksperymentowania z wyrażaniem emocji i nowymi zachowaniami.
  • Odkładanie na później wyrażania uczuć i wrażeń, które mogą przerwać proces doświadczania czegoś ważnego w grupie.
  • Poszanowanie dla psychologicznej przestrzeni innych, powstrzymywanie się od przymuszania, ingerowania, przemocy.
  • Zachowanie tajemnicy.

Fazy terapii:

I. Uświadomienie – Świadomość jest w Gestalcie rozumiana jako środek, przy pomocy którego jednostka reguluje samą siebie z własnego wyboru (w przeciwieństwie do reagowania nawykowego). Fenomenologiczna metoda Gestalt ma doprowadzić do uświadomienia (poszerzenia pola świadomości) poprzez poszukiwanie tego, co dane, oczywiste, ale ukryte w aktualnej („tu i teraz”) sytuacji jednostki i jej środowisku.

II. Branie odpowiedzialności, integracja, decydowanie – W tej fazie klient świadom swego stanu zaczyna przyjmować odpowiedzialność za swoje zachowania, przeżycia i objawy. Rozumie, że sam je produkuje i decyduje o ich zmianie bądź o pozostaniu przy nich. Integracja oznacza zaakceptowanie tego, jakim się jest, z tym, co do zmiany nie jest możliwe.

III. Eksperymentowanie – W tej fazie klient przekształca decyzje (deklaracje werbalne) w działania, sprawdza ich skuteczność, ćwiczy nowe sposoby zachowań.

IV. Konsolidowanie – W tej fazie klient przenosi nowe wyuczone zachowania do sytuacji w życiu codziennym, sprawdza je, różnicuje, modyfikuje. W ten sposób osiąga samokontrolę i samostanowienie, w zgodzie z naturalną regulacją organizmiczną potrafi zaspokajać swe potrzeby

Techniki Gestalt służące wzrostowi uświadomienia:

  • Kontinuum świadomości – koncentracja na przepływie świadomości w zakresie tego co się odczuwa i przeżywa, co się robi i czego się unika, czego się pragnie i czego się oczekuje.
  • Wzmacnianie i wyolbrzymianie ekspresji.
  • Sprowadzanie do teraźniejszości treści relacjonowanych w czasie przeszłym lub przyszłym.
  • Drama – dialog z ważnymi osobami z przeszłości lub aspektami siebie, odgrywanie projekcji (tego co przypisuje się innym) i odgrywanie przeciwieństw (aspektów przeciwnych do tych jakie klient uznaje za swoje), odgrywanie snów.
  • Praca z ciałem – masaże, ćwiczenia oddechowe i ruchowe.
  • Praca z fantazją – wizualizowanie obrazów i zdarzeń i omawianie pojawiających się odczuć.
  • Sprawdzanie przez klienta gotowych stwierdzeń o sobie, zaproponowanych przez terapeutę.

Techniki Gestalt ułatwiające przyjmowanie odpowiedzialności:

  • Komunikaty „Ja”, czyli mówienie za siebie, rezygnacja z używania słów „my”, „to”, „się”.
  • Komunikacja wprost.
  • Mówienie „Ja nie chcę” zamiast „Ja nie mogę”.
  • Stwierdzanie zamiast pytania.
  • Mówienie „Biorę za to odpowiedzialność”.

Techniki Gestalt ułatwiające eksperymentowanie:

  • Drama – próby nowych ról, postaw, zachowań.
  • Rundy informacji zwrotnych (inni komunikują klientowi jak przeżywają kontakt z nim, jego zachowania).

Podstawowa technika Gestalt ułatwiające konsolidowanie, to tzw. „zadania domowe”, czyli proponowane do ćwiczenia w życiu codziennym zachowania.

Ważne, aby techniki Gestalt były jedynie środkiem do poszerzania świadomości klienta, a nie tylko efektowną prezentacją umiejętności terapeuty. Niektórzy terapeuci Gestalt, zwłaszcza prowadzący indywidualną terapię długoterminową, obywają się bez używania tych technik, za główne narzędzie swej pracy uznając dialog.

Terapia Gestalt zalecana jest przez psychoterapeutów w leczeniu: zaburzeń psychosomatycznych, fobii, depresji, nerwic natręctw i osób cechujących się lękliwością, zahamowaniem, perfekcjonizmem, czy paranoicznością.

Ponadto trening Gestalt stosowany jest w przypadku osób nie szukających pomocy terapeutycznej, ale jako metoda samopoznania i rozwoju potencjału osobowości.

Źródło:
J. Melibruda, Teoria i praktyka terapii Gestalt, [w:] Wardaszko-Łyskowska H. (red) Terapia grupowa w psychiatrii.
G. M. Yontef, Dialog w terapii Gestalt, [w:] Santorski, J. Rezonans i Dialog. (Antologia) Cz. I.