Koncepcje: Postmodernistyczne konteksty pedagogiki

Postmodernizm miał duży wpływ na pedagogikę końca XX wieku. Ale nurt ten oddziałuje także na wszystkie formy aktywności człowieka m.in. na kulturę, sztukę, politykę, filozofię. Nie jest to stały i niezmienny nurt, ponieważ stale zmienia się i rozwija.

Postmodernizm wprowadzony został do nauki już w latach ’40 XX wieku, jednak rozpowszechniony został w latach ’70. Nurt ten charakteryzuje się ogólnym brakiem wiary w rozum, obiektywizm w nauce i postępie. Ten rewolucyjny prąd naukowy powstał w wyniku krytycznej odpowiedzi na poprzedzający go modernizm. Sprzeciwia się ideom filozofii nowożytnej jednocześnie ukazując ducha współczesnej kultury i społeczeństwa w takich pojęciach takich jak:

• Fragmentaryczne ujmowanie świata.
• Pluralizm.
• Dechrystianizacja życia i myślenia.
• Relatywizm poznawczy i etyczny.
• Otwartość na eklektyczne ujmowanie różnych systemów filozoficznych, religijnych itp.

Postmodernizm z jednej strony kontynuuje marginalne tendencje modernistyczne, a drugiej strony przeciwstawia się modernizmowi. Dzieje się tak w momencie, kiedy modernizm utożsamia się ze współczesnością i cywilizacją techniczną opartą racjonalności technicznej, która jest podstawą ludzkiego życia i sposobem międzyludzkiej komunikacji. Dlatego też postmodernizm nie zawsze oznacza zaprzeczenie modernizmu.

Do głównych przedstawicieli postmodernizmu zalicza się: K. Marksa, S. Kirkegaarda, S. Freuda, F. Fukuyamę czy T. Szkudlarka. Podstawowymi stosowanymi metodami w postmodernizmie są psychoanaliza i dekonstrukcja, jak również hiperrealizm polegający na pozbawianiu rzeczy ich pierwotnego kontekstu, tak, by mogły zostać ujęte w innych, nowych dla siebie realiach. Główną problematykę postmodernizmu stanowi rewizja i reforma kultury współczesnego społeczeństwa, które uznać można za społeczeństwo informatyczne.

Definicja wg T. Szkudlarka: Postmodernizm zazwyczaj bywa łączony z przemianami ekonomicznymi i politycznymi, ze wzrostem znaczenia korporacji ponadnarodowych, z upadkiem kolonialnej struktury zależności gospodarczych na rzecz zależności kulturowych i swoistej „polityki tożsamości”. Wiąże się także z rewolucyjnymi przemianami komunikacji i technik przetwarzania informacji. Związane są z tym upadek „wielkich narracji”, np. ideologii postępu, cywilizacyjnej misji Zachodu, a także przewartościowania w estetyce, dominacja kultury wizualnej, upadek mitu prawdy naukowej .

G. Graff wyróżnia w postmodenizmie dwie tendencje:

• Apokaliptyczną – przekonanie o śmierci literatury i krytyki oraz nicość kultury.
• Wizjonerską – powstanie nowej wrażliwości, wyrażającej nadzieję na rewolucyjne zmiany społeczne wywołane radykalnymi przemianami świadomości.

W obszarze pedagogiki postmodernistycznej wyróżnia się pięć podstawowych systemów kształcenia:

1. Właściciel systemu oświatowego i instytucji oświatowych.
2. Pojedyncze instytucje oświatowe.
3. Program kształcenia (edukacja otwarta i elastyczna, wprowadzenie pojęcie rozumu transwersalnego).
4. Style i strategie uczenia się (wielość stylów uczenia się, stwarzanie dla podmiotu odpowiednich warunków, indywidualizacja procesu uczenia się, przykładem strategii uczenia się może być pedagogiczna wersja dekonstrukcji tekstu).
5. Dydaktyczne modele i metody uczenia się.

W postmodernistycznym nurcie pedagogiki wyróżnia się tendencje:

• Odrzucenie postrzegania nauczycieli jako uosobienia mądrości i moralności.
• Zerwanie z poszukiwaniem jednego, optymalnego stylu wychowania.
• Brak obowiązującego autorytetu.
• Brak apelowania do posłuszeństwa.
• Brak przestrzegania norm i postępowania wg wzorów.
• Wychowawca nie kładzie nacisku na posłuszeństwo,
• Między uczniem a nauczycielem nie ma żadnej zobowiązującej umowy i dominuje dowolność.
• Każdy powinien się samorealizować.
• Ważna jest autoedukacja jednostek.

Głównym zagadnieniem jest emancypacja, która stanowi punkt odniesienia dla większości postmodernistycznych teorii (integralnych części rzeczywistości, które opisuje, wyjaśnia i pragnie zmienić) i praktyk edukacyjnych.

Postmodernizm cechuje cząstkowość i parcjalność wiedzy oraz brak uniwersalnych treści kształcenia. Kształcenie polega na praktycznej aktywności tworzenia wiedzy i odkrywania jej ograniczeń, a nie na przekazywaniu wiedzy w pigułce. Miarą edukacji jest elastyczność i powinna ona być różnorodna oraz obejmować znajomość języka danej dyscypliny wiedzy, tak aby osoby pochodzący z różnych kultur i narodowości rozumieli te same treści.

W postmodernistycznej edukacji ważna jest wielość stylów uczenia się, akceptacja strategii uczenia się i stworzenie ku temu odpowiednich warunków. Ważne jest eliminowanie uznawanych antagonistycznych ról: rodzic-dziecko, nauczyciel-uczeń, na rzecz znalezienia płaszczyzny porozumienia i wspólnych interesów. Należy tak aktywizować dziecko do nauki, aby nie odczuwało tego jak przymus, ale chciało i czuło potrzebę zdobywania wiedzy.

Uznawana jest także pedagogiczna wersja strategii rekonstrukcji tekstu. Oznacza to, że istniejąca wiedza nie musi być równoznaczna z prawdą i powinna stanowić wyjście do dyskusji i krytyki teksu. Uczniowie mają samodzielnie poszukiwać odpowiedzi na pytania i stawiać własne pytania. Należy także odrzucić podręczniki, w których znajdują się same pewniki i które nie uczą swobody myślenia, ani dochodzenia do własnych wniosków.

Najważniejszymi metodami i środkami, na których opiera się nauczanie to: stymulacja (analizowanie i dyskusja nad odtworzonym zjawiskiem lub obiektem zaprezentowanym przez nauczyciela) , metoda projektów (samodzielne realizowanie przez uczniów zadania przygotowanego przez nauczyciela na podstawie wcześniej ustalonych założeń) i metoda przypadków (przedstawienie sytuacji problemowej, tak aby uczniowie musieli wykorzystać zdobytą już wiedzę i doświadczenie w nowych warunkach).

Bardzo duży nacisk kładzie się na nauczanie dzieci wyrażania sprzeciwu wobec istniejących zagrożeń (asertywność) oraz współżycia z różnorodnością i odmienności (tolerancja).

Krytyka postmodernizmu:

• Uważano, że własna interpretacja dzieł klasyków pozbawi odbiorców mądrości zawartych w tych dziełach.
• W poszukiwaniu prawdy człowiek skazany jest wyłącznie na siebie, przez co jest samotny.
• Postmodernizm prowadzi do relatywizacji prawdy, co może przyczynić się do zakwestionowania istniejących wartości.
• Poszukując odpowiedzi na pytania o źródło wartości i ideałów nie sięga do natury, tradycji, historii, religii ani rozumu.
• Zarzucano mu kłopoty z samookreśleniem (umiejscowieniem pośród innych prądów).
• Tezy postmodernizmu określane są jako błędne, banalne lub niezrozumiałe.

Podsumowując postmodernistyczny nurt wychowania oznacza, że należy poszukiwać wiedzy, a nie korzystać z gotowych rozwiązań i treści oraz nie należy zapatrywać się w autorytety, ale aktualizować własne poglądy.

„To że jesteśmy istotami niedoskonałymi sprawia, że i nasza wiedza jest niedoskonała. Historia uczenia się jest zatem przygodą w pokonywaniu naszej niewiedzy, zaś błędy nie są grzechami. Tkwią one w naszym wzbranianiu się przed weryfikowaniem własnych oglądów. Są one też zakorzenione w naszej wierze w niepodważalność autorytetów” – Nail Postman

Źródło:
A. Miś, Humanizm – antyhumanizm – postmodernizm – dekonstrukcjonizm [w:] Sztuka i Filozofia 2.
B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania.
Z. Kwieciński, B. Śliwierski, Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki.