Koncepcje: Pedagogika zabawy – Klanza
Pedagogika zabawy jest symboliczną nazwą poszukiwań metodycznych, ułatwiających proces uczenia. Nawiązując do teorii psychologii humanistycznej i wyodrębniającego się z niej nurtu pedagogiki postaci (Gestalt), próbuje przełożyć założenia teoretyczne na sytuacje, w których uczestnik grupy może bez lęku rozwijać swoje najlepsze cechy. Pedagogika zabawy powstała z inicjatywy Polskiego Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów Klanza. Natomiast jej głównym inicjatorem jest Zofia Zaorska,
Celem pedagogiki zabawy jest dostarczenie prowadzącemu grupy różnych pomysłów, umożliwiających mu świadomą, kreatywną, pobudzającą do twórczych rozwiązań pracę z uczestnikami grupy. Natomiast w stosunku do uczestników najważniejsze jest wsparcie dzieci i młodzieży w ich indywidualnym rozwoju, rozwijanie relacji i umiejętności społecznych oraz rozwijanie zainteresowań dziecka, przez zabawę, angażowanie zmysłów oraz nauka wyrażania siebie poprzez ruch i taniec. Do cech charakterystycznych metody zalicza się: radość, wspólne odkrywanie i pobudzanie do wartościowego przeżywania zabawy – zamiast rywalizacji i tworzenia zależności.
Na zajęciach prowadzonych metodą pedagogiki zabawy obowiązują zasady, wzmacniające relacje w grupie, uczące wyrażania uczuć oraz budujące zaufanie do prowadzącego i całej grupy. Do takich zasad należą:
- Zasada dobrowolności – decydowanie o swojej aktywności w atmosferze wolnej od nakazów (wychowawca jedynie zachęca, zaprasza do uczestnictwa w zabawie).
- Zasada wielopoziomowości komunikacji – świadome porozumiewanie się na poziomie werbalnym i niewerbalnym, rzeczowym (wymiana logicznych i prawdziwych informacji) i emocjonalnym (wyrażanie, odczuwanie, akceptowanie uczuć swoich i innych).
- Zasada unikania rywalizacji – rezygnacja z podziału na zwycięzcę i przegranych, uczenie współpracy i współdziałania z innymi.
- Zasada różnorodności środków wyrazu – umożliwienie przekazywania treści i emocji poprzez oddziaływanie na różne zmysły. Stosuje się podczas zajęć wszystkie media, ruch, dotyk, gest, taniec, malowanie, lepienie oraz pantomimę.
Zabawy realizowane według założeń pedagogiki zabawy Klanza powinny zawierać następujące cechy:
- Zabawa nie jest przypadkowa, ale jest zaplanowana i spełnia określone cele.
- Działanie prowadzącego-nauczyciela nastawione jest na zaspokojenie potrzeb grupy uczniów.
- Zabawa jest realizowana w atmosferze bezpieczeństwa, akceptacji i przyjaźni, bez przejawów rywalizacji.
- Uczestnicy zabawy nastawieni są na podjęcie wspólnego działania, wyzwalającego radość i spełnienie grupy.
- Ćwiczenia i zabawy są zróżnicowane, wykorzystują ciekawe formy, nie są monotematyczne.
- Zabawy są realizowane w sposób twórczy, elastyczny i odrzucające sztywne reguły.
- Zabawy dostarczają uczestnikom pozytywnych przeżyć, nowych doświadczeń oraz poszerzają horyzonty myślenia.
Ważnym środkiem dydaktycznym w pedagogice zabawy jest chusta animacyjna. Jest to duża, wielobarwna chusta, o kształcie koła, wykonana z mocnego materiału. Na samym środku chusty znajduje się okrągły otwór, a na jej końcach umieszczone są uchwyty, służące uczestnikom zabawy do trzymania. Taki rekwizyt zabaw uatrakcyjnia zajęcia i pozwala realizować cele edukacyjne. Dzięki niej można wprowadzić uczestników zabaw w odpowiedni nastrój, może stanowić element scenografii, a nawet środek lokomocji.
Wyróżnia się kilka grup zabaw z użyciem chusty animacyjnej Klanza:
- Zabawy ułatwiające wzajemne poznanie i integrujące grupę – umożliwiają wejście w grupę, poznanie nowego otoczenia oraz imion uczestników zabaw i powierzchownych cech osób, a także ułatwiają wymianę podstawowych informacji o sobie.
- Zabawy ćwiczące współdziałanie – integrują grupę poprzez dążenie do osiągnięcia wspólnego celu, zachęcają do nawiązania kontaktów i współpracy, umożliwiają wszystkim aktywną zabawę, bez ośmieszającej rywalizacji.
- Zabawy ćwiczące refleks i spostrzegawczość – wymagają skupienia uwagi, ćwiczą szybkie reakcje na określony sygnał lub znak.
- Zabawy ćwiczące zwinność i zręczność – rozwijają takie cechy charakteru jak: pewność siebie, wiara we własne siły i odwaga.
- Zabawy oparte na zaufaniu do grupy – pozwalają doświadczyć jedności i bycia członkiem grupy.
- Zabawy ćwiczące sprawność manualną – rozwijają precyzję ruchów.
- Zabawy ćwiczące umiejętność rozpoznawania kolorów.
- Zabawy doskonalące motorykę organizmu – ćwiczą szybkość, zwinność i wytrzymałość.
- Zabawy oparte na zgadywaniu – ćwiczą percepcję wzrokową, pamięć i spostrzegawczość.
- Zabawy wprowadzające w stan odprężenia i relaksu – wywołują dobry nastrój, rozluźniają oraz likwidują napięcie mięśni i napięcie psychiczne.
- Zabawy przy muzyce.
- Zabawy wymagające dodatkowych rekwizytów.
- Gry.
- Drama – polega na wykorzystaniu gry teatralnej z podziałem na role, stanowiąca wstęp do omówienia problemu.
Przykłady wybranych zabaw z wykorzystaniem chusty animacyjnej:
- „Kogo brakuje?” – uczestnicy stoją w kręgu z zamkniętymi oczami trzymając chustę na wysokości pasa. Prowadzący wybiera osobę (może być ich więcej), która wchodzi pod chustę. Następnie wszyscy otwierają oczy i odgadują, kto jest pod chustą.
- „Przebieganie pod chustą” – uczestnicy podnoszą i opuszczają chustę, trzymając ją za uchwyty. Prowadzący mówi, kto ma zmienić miejsce, np. przebiegają osoby, które mają niebieskie oczy; siostrę; kota, itp. Gdy chusta jest w górze, osoby te przebiegają pod nią.
- „Bilard” – grupa wachluje chustą, na której jest piłeczka. Ma ona wpaść do otworu znajdującego się na środku chusty. (Można stopniowo zwiększać liczbę piłeczek).
- „Rekin i ratownik” – uczestnicy siedzą w kręgu trzymając brzeg chusty. Wybieramy dwie osoby „rekina” i „ratownika”. Rekin wchodzi pod chustę i delikatnie ciągnąc za nogi uczestników zabawy wciąga je pod chustę. Zadaniem ratownika jest uratować jak największą liczbę uczestników. Osoba wciągnięta pod chustę również staje się rekinem.
- „Zabawa z numerami” – uczestnicy zabawy trzymają chustę za uchwyty. Odliczają do czterech (każdy zapamiętuje swój numer). Na sygnał prowadzącego grupa porusza się krokiem dostawnym w lewo. Następnie prowadzący wywołuje numerki: od 1 do 4. Osoby nim oznaczone puszczają chustę i obiegają krążących w kierunku przeciwnym (w prawo), próbując jak najszybciej stanąć na swoje miejsce.
- „Naleśnik” – osobę leżącą na brzegu chusty zawijamy tak, aby głowa pozostała poza chustą. Zadaniem osoby jest wyplątanie się z chusty.
- „Pająk” – uczestnicy stają wokół chusty. Jedna osoba dwukrotnie rzuca kostkę z kolorami.
- „Uczestnik na chuście ” – huśtanie, delikatne podrzucanie uczestników na chuście.
- „Kwiat lotosu” – jedna osoba siedzi na środku chusty z nogami pod brodą. Pozostali uczestnicy trzymają chustę za brzeg. Zwracają się w prawą stronę, idąc powoli zawijają siedzącego. Gdy jest on zawinięty do wysokości ramion zatrzymują się i na słowa ,,trzy, cztery” równocześnie i szybko wycofują się.
- „Karuzela” – uczestnicy trzymają za uchwyty naprężoną chustę na wysokości pasa. Śpiewając: „Hej, ho, hej, ho, do pracy by się szło…” – rytmicznie przekazują sobie chustę w prawą stronę. Zaczynają od bardzo powolnego śpiewania, stopniowo zwiększając tempo. Po pewnym czasie następuje zmiana i chusta wędruje w lewą stronę.
- „Składanie” – zadanie grupy polega na złożeniu chusty w określony kształt (np. w kostkę, trójkąt, prostokąt) lub w inny wymyślony sposób, np. tak, by był widoczny tylko jeden klin materiału, by widoczne były dwa, trzy a nawet cztery kliny w danym kolorze.
- „Stań na kolorze” – uczestnicy tańczą w rytm muzyki wokół chusty. Gdy muzyka umilknie, stają na kolorze podanym przez prowadzącego.
- „Kolory” – uczestnicy podnoszą i opuszczają chustę, trzymając ją za uchwyty. Prowadzący mówi, kto ma zmienić się miejscami, np.: kolor czerwony, zielony, itp. Pod chustą przebiegają osoby wg kolorów, przy których stoją.
- „Deszczowa chmura” – w oznaczonym miejscu sali sali stoi sześć osób trzymających chustę – „deszczową chmurę”. Reszta grupy zajmuje miejsca po przeciwnej stronie. Na sygnał prowadzącego osoby z „deszczową chmurą” biegną w kierunku uciekających kolegów, próbując ich nakryć. Osoby schwytane powiększą „deszczową chmurę”.
- „Zabawa w kotka i myszkę” – uczestnicy wybierają spośród siebie „kota” i „mysz”. Myszka porusza się wokół siedzących ma w ręku jakiś przedmiot (np.: maskotkę) osoba obok, której położy przedmiot zamienia się w kota. Jej zadaniem jest złapać myszkę. Myszka może uratować się siadając na miejscu kota. Jeśli kot nie zdoła złapać myszy, zamienia się w nią i szuka kolejnego kota.
- „Kto gdzie jest?” – kilka leżących osób przykrywamy chustą. Zmieniają się one miejscami. Grupa dotykając ich przez chustę odgaduje, gdzie kto leży.
- „Muzyczna chusta” – uczestnicy trzymają rozciągniętą chustę. Grupa porusza się w takt melodii, falując chustą. Prowadzący przygotowuje różne fragmenty muzyczne.
- „Relaks” – Uczestnicy kładą się na podłodze. Przykrywają się chustą, słuchają muzyki relaksacyjnej lub opowiadania.
Bibliografia:
E. Kędzior – Niczyporuk, Wprowadzenie do pedagogiki zabawy.
A. Wimmer, Pedagogika zabawy – wyzwalanie aktywności.
U. Bissinger-Ćwierz, Muzyczna pedagogika zabawy w pracy z grupą.