Koncepcje: Pedagogika wielokulturowa i międzykulturowa

Wielokulturowość  to zjawisko związane z występowaniem na jednym terenie kilku grup o różnych wyznaniach, językach, tradycjach i obyczajach oraz systemie organizacji społecznej. Natomiast międzykulturowość (interkulturowość) to pogląd, niosący przesłanie, że utrzymując kontakty z innymi kulturami wzbogacamy swoją osobowość i umiejętności współdziałania z przedstawicielami innych narodowości.

Pedagogika międzykulturowa powstała w Niemczech na początku lat ‘70. Miała na celu poszerzenie horyzontu problemów o jeszcze inne, istniejące w danym społeczeństwie kultury i subkultury, rozpoznanie ich i uświadomienie istniejących między nimi różnic. „Między” wskazuje, że kultury wchodzą w relacje, natomiast „inter” oznacza między, wśród, współ. Oznacza wzajemną otwartość.

Definicje edukacji międzykulturowej:

• Dominuje interakcja kultur, kontakt z drugim odmiennym.
• Współpraca i wzajemne korzystanie z dorobku różnych kultur.

Celem pedagogiki międzykulturowej jest:

• Stworzenie równoprawnych warunków życia dla różnych kulturowo i etnicznie grup żyjących w ramach danego społeczeństwa.
• Wzajemne wzbogacanie się i przenikanie się kultur, które powinny ze sobą współpracować dzięki bezpośrednim kontaktom osobistym i doświadczeniom zdobywanym w życiu codziennym.
• Rolą współczesnej pedagogiki międzykulturowej jest umożliwienie ludziom nabycia umiejętności i gotowości do wolnych od uprzedzeń spotkań między osobami różnej narodowości.

Ważnym elementem międzykulturowości jest proces uczenia się, który został podzielony na 4 stadia:

1. Stadium poszerzenia wiedzy o obcej kulturze. Na tym poziomie chodzi przede wszystkim o uchwycenie cech zewnętrznych obcej kultury.
2. Stadium rozpoznania struktur myślenia osoby z innej kultury. Dotyczy umiejętności uchwycenia struktur orientacyjnych i gramatyki postępowania, czyli postaw wartości, norm, nawyków i zachowań, charakterystycznych dla danej kultury, jej mieszkańców czy określonej grupy społecznej.
3. Stadium nabywania kompetencji międzykulturowego działania. Sprowadza się ono do osiągania umiejętności współdziałania z przedstawicielami odmiennej kultury w zgodzie z ich systemem orientacyjnym.
4. Stadium edukacji międzykulturowego uczenia się. To najwyższy poziom osiągnięć w procesie międzykulturowego uczenia się, obejmujący umiejętność opanowania ogólnych zasad i reguł, które umożliwiają jednostce zorientowanie się w bardzo zróżnicowanych uwarunkowaniach kulturowych i przyjęcie adekwatnych dla tej kultury zachowań.

Edukacja międzykulturowa dzieli się na:

• Formalną – która opiera się na programach realizowanych w placówkach oświatowych, w instytucjach o charakterze edukacyjnym. Organizowane są przez wychowawcę, nauczycieli.
• Nieformalną – która pokrywa się z formalną, jest jej uzupełnieniem, ale występują inne sposoby, metody i formy organizacji. Realizują ją organizacje pozarządowe, ruchy społeczne, a także biblioteki i teatry.

Efektem przejścia z obszaru własnej kultury do kultury nam obcej może być jedna z czterech form reakcji:

1. Ucieczka (ksenofobia) – polega na doznawaniu lęku, strachu przed obcością.
2. Dominacja – jest próbą podporządkowania własnemu systemowi orientacyjnemu obcej kultury i obcego kulturowo partnera interakcji.
3. Adaptacja – polega na przystosowaniu się do obcej i nowej dla nas kultury.
4. Integracja – sprowadza się do transnarodowej empatii, syntezy własnego kulturowo systemu i orientacji z tym systemem.

Zadania nauczyciela w edukacji międzykulturowej:

• Uwrażliwienie wychowanków na istnienie innych kultur i na wartości kultury rodzimej.
• Stwarzanie częstych okazji do osobistych kontaktów uczniów z innymi kulturami.
• Posiadanie wiedzy z zakresu swojej grupy oraz innych grup kulturowych, z zakresu tradycji, historii, zwyczajów.
• Umiejętność łagodzenia konfliktów kulturowych, które mogą pojawić się na tle klasy.
• Przyjęcie założenia, że wszystkie kultury są w równym stopniu wartościowe.
• Powinien mieć szacunek do odmienności, pamiętać, że wszystkim ludziom przysługują te same prawa.
• Powinien stosować metody aktywizujące w nauczaniu, stwarzać okazje do dyskusji i wyrażania własnego poglądu.
• Zachowanie łączności między edukacją narodową, a edukacją europejską, światową, globalną.

Edukacja wielokulturowa to proces oświatowo-wychowawczy, którego celem jest kształtowanie rozumienia odmienności kulturowych oraz przygotowanie dialogowych interakcji z przedstawicielami innych kultur. Prowadzić to ma, drogą krytycznej refleksji, do wzmocnienia własnej tożsamości kulturowej.

Edukacja wielokulturowa wspiera procesy zakorzenienia w kulturze rodzimej, sytuuje w świecie społeczności lokalnych i jednocześnie pozwala przekraczać bezpośrednie doświadczenia, zauważać innych z ich historią, różnicami i podobieństwami, uświadamiać sobie specyfikę odrębności i jednocześnie wspólne dziedzictwo ludzkości.

„Wielo” oznacza kilka kultur, natomiast „multi” to wielość, wielokrotność na danym terenie.

Definicje edukacji wielokulturowej:

• Podkreślają poznawanie innych kultur, ludzi, nastawienie na poznanie odmiennych.
• Ma miejsce zauważanie wielości i różnorodności kultur.
• Ma miejsce reakcja na różnorodność, na wielość.

Najważniejszymi celami edukacji wielokulturowej są:

• Przeciwdziałanie i sprzeciw wobec takich zjawisk społecznych jak rasizm, przesąd, dyskryminacja.
• Podkreślenie znaczenia kontaktu wielokulturowego, który będzie promował pluralizm kulturowy w miejsce segregacji i asymilacji kulturowej.
• Bezstronność wobec uczniów, którzy pochodzą z innego kraju, należą do mniejszości narodowych lub są dziećmi uchodźców.
• Równe możliwości edukacyjne dla wszystkich dzieci.
• Podkreślenie procesu stawania się „obywatelem świata”.

Strategie edukacji wielokulturowej:

• Rozdzielenie -> Edukacje obok siebie -> Etnocentryzm.
• Zintegrowanie -> Przyjęcie wartości, języka kultury dominującej -> Podporządkowanie wielkości.
• Tygiel kulturowy -> Oddzielna edukacja oraz połączenie -> Połączenie z kulturą dominującą (możliwość edukacji we własnej kulturze, w kulturze dominującej lub korzystanie z obu opcji).
• Równe traktowanie -> Pierwszeństwo potrzeb mniejszości -> Strategia edukacji międzykulturowej, która jest jedną z opcji w edukacji wielokulturowej.

Źródło:
Pedagogika międzykulturowa [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Podręcznik akademicki, t.1.

Wyzwania edukacji wielokulturowej [w:] Cz. Lewicki, M. Cichowska, Dyskurs pedagogiczny, t.9.