Koncepcje: Pedagogika konstruktywistyczna

Konstruktywizm jest dosyć świeżą teorią, która dotyczy sposobu poznawania świata, a mianowicie tego, że wiedza nie jest odkrywana, ale wytwarzana. Konstruktywistyczne podejście zauważa się w każdej dziedzinie życia m.in. w badaniach naukowych, w edukacji, w mediach, w komunikacji, itp.

Głównym przedstawicielem konstruktywizmu pedagogicznego jest Ernst von Gasersfeld (1917-2010). Był to profesor psychologii poznawczej, który wykładał i prowadził badania w latach 70 i 80 XX w. Nazywany jest ojcem radykalnego konstruktywizmu i uważał, że do prawidłowego rozwoju zainteresowań dziecka i zdobywania wiedzy, konieczne jest stworzenie odpowiedniej przestrzeni edukacyjnej.

Radykalny konstruktywizm, głosi tezę, że świat, w którym żyjemy, zawdzięczamy sobie samym. W podejściu konstruktywistycznym, zauważamy różnicę, przede wszystkim w stosunku do relacji pomiędzy wiedzą a rzeczywistością.

W książce z 1995 roku pt. „Sztuka poznania i uczenia się” von Glasersfeld opisuje zasadnicze cechy konstruktywizmu radykalnego, odwołując się do trzech faktów. Po pierwsze, stawania się konstruktywistą dzięki wzrastaniu w trzech językach i spotykaniu inteligentnych ludzi. Po drugie, osobistej analizy dzieł filozofów i idei, na których opiera się myślenie konstruktywistyczne. Po trzecie, demonstracji żywotności myślenia konstruktywistycznego w konfrontacji z głównymi problemami filozofii, psychologii oraz pedagogiki.

Charakterystyczną cechą konstruktywizmu jest przekraczanie tradycyjnie wyznaczonych granic dyscyplin i subdyscyplin naukowych.

Podstawy konstruktywizmu radykalnego von Gasersfelda, tworzone są w oparciu o poglądy Jeana Piageta, i tak twierdzenie, iż „inteligencja organizuje świat, ograniczając samą siebie”, oznacza radykalne konstruktywistyczne żądanie: poznanie nie dotyczy już „obiektywnej” ontologicznej rzeczywistości, ale wyłącznie porządku i organizacji doświadczeń w świecie przeżywania. Zgodnie z konstruktywistycznym sposobem myślenia, pojęcie użyteczności w zakresie doświadczenia zastępuje tradycyjne pojęcie prawdy, które określa „właściwe” odzwierciedlenie rzeczywistości.

Podstawowe zasady radykalnego konstruktywizmu wg Ernsta von Glasersfelda (w oparciu o teorie rozwojowe Piageta):

• Wiedza nie jest przyswajana pasywnie – ani przez narządy zmysłów, ani przez komunikację.
• Wiedza jest aktywnie tworzona przez myślący podmiot, ma charakter subiektywny i własny. Dzieję się tak, ponieważ wiedza nie jest obiektywna i ponadosobowa, ale zawsze jest czyjaś.
• Funkcja poznania ma charakter przystosowawczy, i to w biologicznym sensie tego słowa, oraz jest ukierunkowana na zgodność lub użyteczność.
• Poznanie służy organizacji doświadczania świata przez podmiot, a nie poznaniu obiektywnej rzeczywistości ontologicznej.

Każde porozumiewanie się, uczenie się i rozumienie, to ciągła budowa i interpretacja przeżywającego podmiotu.

Konstruktywizm – „teoria parasola”

Von Glasersfeld twierdzi, że konstruktywizm był tworzony przez różnych ludzi, z różnych powodów, dlatego też można powiedzieć, że pod jednym konstruktywistycznym parasolem spotkali się różni przedstawiciele odmiennych dyscyplin naukowych. Wywodzą się oni przede wszystkim z: cybernetyki, psychologii rozwojowej i komunikacyjnej oraz biologii.

Horst Siebert dostrzega pod tym „parasolem” m.in. następujące podejścia:

• Neurobiologia (Humberto Maturana, Francisco Varela).
• Psychologia poznawcza (Ernst von Glasersfeld).
• Teoria komunikacji (Paul Watzlawick).
• Cybernetyka (Heinz von Foerster).
• Teoria systemowa (Niklas Luhmann).

Na podstawie wymienionych teorii Siebert konstruuje tezy i kluczowe pojęcia konstruktywizmu.

Konstruktywistyczne przeformułowanie pedagogiki

Pedagogika konstruktywistyczna dokonuje nowej interpretacji podstawowych pojęć pedagogicznych, tj. wychowanie, kształcenie, uczenie się, nauczanie i wiedza.

Wychowanie rozumiane jest, jako wprowadzenie do odpowiedzialnego kierowania samym sobą. Kształcenie to obserwacja drugiego porządku konstrukcji rzeczywistości. Uczenie się to pojmowanie różnic. Nauczanie to inscenizacja produktywnych perturbacji. Wiedza jest istotnym, znaczącym doświadczeniem.

Nowe orientacje pedagogiki konstruktywistycznej (wg Horsta Sieberta):

• Od lekkiej różnicy prawidłowy/fałszywy do głównej różnicy istotności i wykonalności.
• Od normatywności do interpretatywności i refleksyjności.
• Od przekazywania wiedzy i prawdy do inscenizacji perturbacji i metaobserwacji.
• Od odzwierciedlenia świata do tworzenia rzeczywistości.
• Od standaryzacji do pojmowania różnic i przeformułowania.
• Od homogeniczności do pluralizmu.
• Od wychowania i wykwalifikowania do samosterowania i autoodniesienia.
• Od dydaktyki pouczania do dydaktyki umożliwiania.

Konstruktywistyczne rozumienie w zakresie pedagogiki można podsumować w następujący sposób: Wszyscy jesteśmy zdolni do nauki, jednak nie dajemy się pouczać. Nie uczymy się wtedy, kiedy powinniśmy, ale wtedy, kiedy chcemy. Zmieniamy swoje zachowanie tylko pod warunkiem, że chcemy się zmienić i istnieje ku temu okazja. To nie instytucje socjalizacyjne uspołeczniają, ale odmienności.

Nauka jako konstrukcja światów życia

Postulaty konstruktywistyczne znalazły szerokie zastosowanie w dydaktyce. Zgodnie z poglądami Sieberta, teza, według której ludzie nie odtwarzają świata, lecz go konstruktywnie tworzą, ma ogromne znaczenie dla lekcji, gdyż nie uczymy się tego, co jest nauczane. Treści programu nauczania są impulsami, które pojmujemy, interpretujemy, uzupełniamy oraz asymilujemy lub odpieramy w sposób samowytwarzający się, autoreferencyjny i selektywny. Nauczający mogą uzasadnić istotność danych treści, jednak to uczący się podejmuje decyzję i jest odpowiedzialny za to, czego się uczy, a czego nie. Jeśli człowiek uczy się czegoś pod przymusem, wiedza ta pozostaje pozorna i powierzchowna.

W pedagogice konstruktywistycznej ważne jest zwrócenie uwagi na różnorodność treści, jakie dzieci przyswajają. Jednolita tematyka prowadzi do myślenia jednokierunkowego i nie poszerza wiedzy. Dlatego należy dostarczać dzieciom różnorodnych bodźców. Należy także oddziaływać na wewnętrzną motywację dziecka oraz na możliwość samodzielnego rozwiązywania popełnianych błędów, które stanowi najcenniejszą wiedzę i satysfakcję dziecka.

Zarzuty wobec pedagogiki konstruktywistycznej

Krytyka konstruktywizmu dotyczy zarówno brakującego rozróżnienia pomiędzy poznaniem potocznym a poznaniem naukowym, jak i zaniedbania roli struktur społecznych i ekonomicznych. Nie można odróżnić naukowego tworzenia wiedzy od poznania potocznego (możliwe jest jedynie stopniowe rozróżnienie). Ponieważ wiedza z konstruktywistycznego punktu widzenia jest wiedzą skonstruowaną, musi się wykazać, jako „wykonalna” lub „nadająca się do operacjonalizacji”.

Źródło:
Klus-Stańska D., Konstruowanie wiedzy w szkole.
Śliwierski B., Pedagogika, tom I. Podstawy nauk o wychowaniu.
Gałaś M. (Re)konstruowanie edukacji. [w:] „Refleksje„, 2016/06.