Koncepcje: Pedagogika alternatywna

Co to jest edukacja alternatywna?

Edukacja alternatywna jest formą sprzeciwu wobec sformalizowanego systemu szkolnego i panujących w niej zasad. To także chęć humanizacji edukacji, zastąpienie lekcji szkolnej na rzecz ujęcia pracy systemem całodniowym oraz uaktywnianie dzieci zgodnie z ich zainteresowaniami i predyspozycjami. Edukacja alternatywna stanowi wyraz buntu przeciw sztywności i sztampowości systemu szkolnego, braku podmiotowych relacji nauczyciela z dziećmi oraz zachwiania proporcji między dążeniem do osiągania celów dydaktycznych i wychowawczych.

Dlaczego pojawiła się pedagogika i edukacja alternatywna?

Ponieważ nauczyciele chcą zerwać z szarą rzeczywistością i próbować dokonywać w niej zmian. Pedagodzy uświadamiają sobie, że nie chcą kontynuować utartego sposobu działania, ale chcą poszukiwać czegoś nowego – jakiejś alternatywy dla istniejącej sytuacji.

Powstanie szkół alternatywnych wynika z niezadowolenia z istniejącego stanu, z chęci wprowadzania zmian na lepsze.  Szkolnictwo alternatywne jest symbolem wdrażania czegoś nowego w stosunku do tego, co jest powszechnie stosowane i uznawane za obowiązujące.

Jaka edukacja jest alternatywna?

To edukacja taka, która:

• Stanowi opozycję do propozycji już istniejącej.
• Stosuje własny system krytyki wobec istniejącej rzeczywistości i obala dotychczasowe mity, fałszywe przesądy i konwencje.
• Za bazę dla powstających poglądów wyznacza tolerancję, demokrację i otwartość na nowości.
• Jest niezależna od uwarunkowań  politycznych, społecznych i gospodarczych.
• Bazuje na dialogu, prawie do wolności i samorealizacji.
• Rodzi się z odwagi dążenia do idealnego świata.
• Występuje w obronie zagrożonej suwerenności każdego podmiotu – dzieci, młodzieży, osób niepełnosprawnych.

Edukacja alternatywna zakłada głównie:

• Humanizację edukacji – wychowanie i nauczanie ma pomagać dziecku w tworzeniu samego siebie, zaspokajać jego potrzeby i stymulować do rozwoju.
• Przezwyciężanie odtwórczych form aktywności dziecka, stymulowanych przez metody odtwórcze, przez stosowanie metod wspierania aktywności dziecka.
• Zmianę podejścia do programu – zaprzestanie traktowania go jako jedyną bazę i skupiania się wyłącznie na jego realizacji, a w zamian wykorzystanie treści programowych do wspierania aktywności dzieci.
• Skupienie się na ocenie opisowej, zmiana podejścia z selekcji dzieci i stopniowania, na podejście wspierające i motywujące do samooceny.
• Odejście od lekcyjnych form organizacji szkoły i założenie mówiące, że podstawową formą edukacyjną jest dzień pracy i aktywności dzieci.

Przykłady edukacji alternatywnej:

Koncepcja Rudolfa Steinera

Jedną z alternatywnych szkół, różniących się programem i formą nauczania od powszechnych szkół państwowych, jest szkoła Waldorfska (Waldorfshule), której założycielem był Rudolf Steiner.

Podstawy filozoficzne szkoły Steinera: Wolność każdego człowieka, zawiera w sobie czyny moralne. Prawo do wykształcenia niezależnego od interesów państwa (politycznych, gospodarczych czy militarnych).

Pedagogika Waldorfska stawia na wszechstronne postrzeganie dziecka:

• Wyzwolenie sił twórczych u każdego dziecka.
• Umożliwienie odnoszenia sukcesów.
• Obdarzanie dziecka szacunkiem.
• Celem nauczania jest wspomaganie dziecka w osiąganiu świadomej i odpowiedzialnej dojrzałości.
• Wychowanie do wolności.
• Rozwój postawy badawczej ucznia, wzbudzanie naturalnej ciekawości.
• Nauczyciele ukazują wzorce osobowe swoją postawą.
• Nauczyciel podążą za naturalnym tempem, wpisanym w indywidualność ucznia.

Koncepcja Celestyna Freineta

Zamiast tradycyjnego nauczania podręcznikowego, opartego na autorytecie nauczyciela, Celestyn Freinet wprowadził nowe, oryginalne formy pracy szkolnej, które nazwał technikami szkolnymi:

1. Technika swobodnej ekspresji artystycznej (muzycznej, plastycznej, teatralnej).
2. Techniki stanowiące podstawę nauki języka ojczystego:
   • Technika swobodnego tekstu.
   • Technika gazetki szkolnej.
   • Technika korespondencji międzyklasowej i międzyszkolnej.
3. Techniki samodzielnej pracy uczniów:
   • Technika fiszek autokorektywnych.
   • Technika doświadczeń poszukujących.
   • Technika planowania pracy.

Koncepcja Marii Montessori

Teoria pedagogiczna Montessori stawia w centralnym punkcie dziecko i jego rozwój w najkorzystniejszych wychowawczo warunkach. Dzieciom należy stworzyć odpowiednie środowisko, w którym mogą żyć i uczyć się. Główną cechą jej programu pedagogicznego było przypisanie znaczenia rozwojowi wewnętrznemu i zewnętrznemu, które powinny być tak zorganizowane, aby uzupełniać się wzajemnie.

„W ogólnym rozumieniu wychowanie ma dwa cele biologiczny i społeczny. W sensie biologicznym chodzi o wspieranie naturalnego rozwoju jednostki, a w społecznym – o przygotowanie jej w szerokim znaczeniu do życia w społeczeństwie” – Maria Montessori.

Koncepcja Janusza Korczaka

Podstawowe założenia pedagogiki Janusza Korczaka:

• Dziecku należy się szacunek, powinno być traktowane jako podmiot, gdyż rozwija się dzięki własnej aktywności.
• Wychowanie powinno być traktowane jako proces oparty na partnerstwie.
• Dziecko powinno mieć zapewnione prawo do opieki.
• Całe społeczeństwo dorosłych powinno być odpowiedzialne za warunki życia dziecka.
• Powinno się poszukiwać i pogłębiać wiedzę o dziecku.
• Wszelkie techniki zastosowane w działaniach pedagogicznych powinny wynikać z założeń danego systemu opiekuńczo – wychowawczego.