Koncepcje: Maria Montessori

Maria Montessori (1870 – 1952) włoska lekarka i twórczyni innowacyjnego systemu pedagogicznego, który pozwalał dziecku wszechstronnie się rozwijać, wspierał jego spontaniczność i twórczą aktywność.

Montessori pracowała w klinice psychiatrycznej, założyła pierwszy dom dziecięcy, pisała liczne publikacje pedagogiczne, z których sławę i rozgłos przyniosły jej kursy dla nauczycieli. Za całokształt swojej pracy otrzymała Krzyż Legii Honorowej od Republiki Francuskiej i tytuł doctora honoris causa na uniwersytecie w Amsterdamie. System wychowawczy M. Montessori to jedna z wielkich koncepcji edukacyjnych tworzonych w myśl hasła „Szkoła na miarę dziecka”.

Pedagogika Montessori pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania. Cele te realizowane są poprzez pomoc dziecku w:

• Rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły.
• Wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy.
• Wypracowaniu zamiłowania do ciszy i pracy w tej atmosferze.
• Osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem.
• Wypracowaniu postaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie.
• Uniezależnieniu od nagrody.
• Formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji.
• Szacunku dla pracy innych.
• Rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy.
• Osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa.

Zadania pedagogiki Montessori:

• Uczenie przez działanie – dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną aktywność, w określonym środowisku pedagogicznym i przy współpracy z nauczycielami.
• Samodzielność – dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy (indywidualną lub z partnerem) przy zachowaniu reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich umiejętności.
• Koncentracja – dzieci ćwiczą wytrwałość i dokładność wykonania rozpoczętych zadań.
• Lekcje ciszy – dzieci uczą się współpracować podczas cichych zajęć indywidualnych i grupowych.
• Porządek – dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania zasad porządku w swoim otoczeniu.
• Społeczne reguły – dzieci łączone są w grupy zróżnicowane wiekowo, co sprzyja wzajemnej wymianie umiejętności i zdolności. Dzieci uczą się przestrzegać reguł: nie rań, nie niszcz i nie przeszkadzaj.
• Obserwacja – jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jednocześnie będąc jego przewodnikiem.
• Indywidualny tok rozwoju dziecka – dziecko jest serdecznie przyjęte i otoczone indywidualną opieką przez nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując działania, do których jest gotowe.

W metodzie Montessori ważne jest otoczenie dziecka, które może wspomagać harmonijny rozwój osobowości dziecka – sprawia, że czuje się ono szczęśliwe, radosne, szybko i chętnie się uczy. Na otoczenie składają się: materiał dydaktyczny, urządzenie szkoły i osobowość nauczyciela. Wszystkie materiały związane są z rozwojem dziecka i jego zainteresowaniami, są uporządkowane tematycznie i umieszczone w zasięgu ręki dziecka. Nauczyciel jest pośrednikiem pomiędzy otoczeniem i dzieckiem, przygotowuje środowisko do nauki, pomaga dziecku samodzielnie odkrywać rzeczywistość, wychodzi naprzeciw rozwijającym się potrzebom malucha i nie ingeruje w indywidualną pracę ucznia (chyba, że uczeń sam poprosi o pomoc). Natomiast dziecko rozwija się na podstawie samomotywacji, dzięki czemu rozwija własną autonomię. Oznaką rozwoju jest spontaniczna aktywność człowieka.

„Pomóż mi zrobić to samemu” – Maria Montessori

Materiały Montessori to oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych stanowiący ważną część systemu pedagogicznego Montessori. Cechuje je prostota, precyzja i estetyka wykonania, uwzględnianie zasady stopniowania trudności, dostosowanie do potrzeb rozwojowych dziecka, logiczna spójność ogniw ciągów tematycznych, konstrukcja umożliwiająca samodzielną kontrolę błędów i ograniczenie – istnieje tylko jeden egzemplarz każdego przedmiotu. Materiał można podzielić na pięć kategorii:

1. Materiał do ćwiczeń z praktycznego życia – związany z samoobsługą, pracami domowymi, troską o środowisko, zwyczajami i normami społecznymi (formy grzecznościowe).
2. Materiał sensoryczny – rozwijający poznanie zmysłowe, służy pobudzaniu aktywności umysłowej.
3. Materiały do nauki języka, matematyki, kultury i innych dziedzin wiedzy.
4. Materiały artystyczne związane z ekspresją muzyczną, plastyczną i zręcznościową dziecka.
5. Materiały religijne.

Pomieszczenia szkolne powinny być zachęcające i prowokujące do swobodnego działania i eksperymentowania, a materiał ma być „kluczem do świata”.

Klasa szkolna umożliwia poznanie i opanowanie rzeczywistości. Znajdujące się w niej meble, przyrządy i przedmioty codziennego użytku takie jak naczynia, przybory do sprzątania, narzędzia do pracy w ogrodzie powinny być dostosowane do wzrostu dziecka, tak aby wszystko było w zasięgu jego rąk. Każde dziecko ma własne terytorium, którym jest własny stolik czy dywanik rozkładany na podłodze.

Wszystkie przedmioty są w jednym egzemplarzu. Dzięki temu dzieci uczą się cierpliwości, czekania i szacunku dla pracy innych. Dzieci są współtwórcami i współgospodarzami swojej klasy i szkoły.

Otoczenie szkoły musi być estetyczne i dobrze zagospodarowane – zadbany ogródek. W klasie (każde dziecko jest odpowiedzialne za jedną roślinkę), dzieci prowadzą kącik przyrody, uprawy w ogrodzie. W ten sposób kształtuje się aktywna postawa dziecka wobec przyrody.

W nauczaniu zamiast klas istnieją trzy poziomy (3-6 lat, 6-9 lat i 9-12 lat). Każdy uczeń po zakończeniu poziomu przechodzi do wyższego. Natomiast dziecko, które nie radzi sobie może z opóźnieniem czasowym przechodzić na wyższy poziom lub przejść z grupy starszej do młodszej w celu wyrównania braków w swoim rozwoju.

W pedagogice Montessori nie stosuje się ocen jako stopni. Ocenę stanowi opis, przygotowywany kilkakrotnie w ciągu roku. Natomiast dwa razy w roku stosowane są świadectwa opisowe – tzw. raporty przekazywane do wglądu rodzicom. Weryfikacja postępów w nauce dokonywana jest dwukrotnie w ciągu roku za pomocą testów wewnątrzszkolnych. Mają one za zadanie rejestrowanie postępów ucznia w jego indywidualnym rozwoju na miarę swoich możliwości i indywidualnego tempa pracy.

Pedagogika Marii Montessori pomaga w:

• Rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły.
• Wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy.
• Wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej.
• Osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem.
• Wypracowaniu postaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie.
• Uniezależnieniu od nagrody.
• Formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji.
• Szacunku dla pracy innych.
• Rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy.
• Osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa.

Źródło:
M. Miksza, Zrozumieć Montessori, czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka.
M. Montessori, Domy Dziecięce.