Koncepcje: Jean Jaques Rousseau

Jean Jaques Rousseau (1712–1779) szwajcarski pisarz, filozof i pedagog. Jest autorem koncepcji swobodnego wychowania naturalnego i traktatu pedagogicznego pt. „Emil czyli o wychowaniu”.

Swoje poglądy pedagogiczne wyprowadził z negatywnej oceny współczesnych społeczeństw i z przekonania, że głównym celem wychowania powinno być ukształtowanie pełnowartościowego człowieka, gotowego do spełniania swoich obowiązków. Rousseau uważał, że człowiek rodzi się dobrą i wolną istotą, która rozwija się w sposób spontaniczny. Natomiast zepsuty i niesprawiedliwy świat, hamuje rozwój ciekawości otoczeniem, szacunku do przyrody, sprawiedliwości, dobra oraz życzliwości dla innych istot. Tylko natura może zapewnić prawidłowy rozwój osobowości, natomiast wychowawca ma ten rozwój wspierać i pobudzać, stwarzając odpowiednie warunki.

„Przyroda chce, żeby dzieci były dziećmi, zanim będą ludźmi. Jeżeli zechcemy odwrócić ten porządek, wytworzymy owoce przedwczesne, które nie będą miały ani dojrzałości, ani smaku i zepsują się w krótkim czasie” – Rousseau

Pedagog zarzuca wychowaniu, że uczy dzieci wszystkiego, bez selekcji treści. Nauczanie nie skupia się na faktach ważnych i przydatnych, na rozumieniu otoczenia, nauce poprawności języka i pojęć takich jak: wspaniałomyślność, sprawiedliwość, umiarkowanie, ludzkość, męstwo czy bojaźń Boża oraz odróżnianiu dobra od zła i błędu od prawdy. Dlatego zdaniem Rousseau wychowanie powinno umożliwiać dziecku swobodny wzrost i dojrzewanie oraz ma chronić jego rozwój przed zgubnymi wpływami zewnętrznymi. Mówi o wychowaniu negatywnym, czyli, odrzucającym wszystkie środki zmierzające do urabiania dziecka, do realizowania celów i ideałów narzuconych z zewnątrz.

J. J. Rousseau swoje poglądy wychowawcze odnosił do człowieka w ogóle, bez względu na poglądy polityczne, narodowość, klasę czy zawód i oparł je na dwóch zasadach:

1. Wychowanie musi być negatywne, tzn. musi negować dotychczasowe cele i metody wychowania oraz pozwolić na swobodne rozwijanie ludzkiej natury dziecka, bez interwencji z zewnątrz. Wychowanie powinno strzec serce i umysł dziecka przed występkiem i popełnianiem błędów oraz powinno wyposażać w umiejętności potrzebne do życia, pozwalać podejmować działania, używać swoich organów, zmysłów i zdolności.
2. Wychowanie powinno być progresywne, tzn. ma uwzględniać właściwości rozwojowe dziecka, a szczególnie jego rozwój psychologiczny. Rousseau uważał, że dzieciństwo ma swoje sposoby widzenia, myślenia oraz czucia i nie wolno ich zastąpić sposobami właściwymi dla ludzi dorosłych. Ma dopilnować tego nauczyciel – wychowawca, pełniący rolę kierownika udzielającego dzieciom wskazówek. J. J. Rousseau nie widział możliwości zorganizowania takiego wychowania we współczesnym dla niego świecie, dlatego był zwolennikiem wychowania domowego prowadzonego przez rodziców albo odpowiednio dobranych i wykwalifikowanych wychowawców, którzy powinni przestrzegać naturalnych etapów rozwoju młodości.

J. J. Rousseau uważał, że wychowanie naturalne powinno podkreślać konieczność rozwoju fizycznego dziecka, które następuje przez wychowanie zgodne z rozumem i naturą dziecka. Dlatego wyznaczył cztery okresy młodości, od których uzależnił poszczególne etapy rozwoju osobowości człowieka. Uważał, że okres niemowlęctwa i okres dzieciństwa (do 12 roku życia) mają ograniczyć się do rozwijania zdrowia i zmysłów, okres chłopięctwa (do 15 roku życia) ma dać wykształcenie umysłu, a okres młodzieńczości (do 20 roku życia) ma uczyć wychowania moralnego.

„Nie należy nigdy dziecka trzymać na miejscu, kiedy chce chodzić, ani mu kazać chodzić, kiedy chce zostać na miejscu. O ile wola dzieci nie jest zepsuta z naszej winy, nie pragną one niczego na próżno. Powinny skakać, biegać, krzyczeć, kiedy mają ochotę” – Rousseau

Pedagog odrzucał, wszystko co miało związek ze sferą pozarozumową, uważając, że rozum jest najważniejszy, natomiast natura służy jego rozwojowi i stanowi źródło wiedzy i nauki. Głosił także liczne postulaty pedagogiczne, z których najważniejsze to:

• Zagwarantowanie dziecku swobody działania według własnych zainteresowań i skłonności.
• Uznanie samodzielności działania i pracy dziecka za najważniejszy środek wychowania.
• Wyrażanie miłości i szacunku do jego osobowości.
• Dokładne poznanie zmieniającej się psychiki dziecka.
• Ścisłe podporządkowanie procesu wychowania etapom naturalnego rozwoju dziecka.

Podstawą koncepcji swobodnego wychowania naturalnego J. J. Rousseau jest przekonanie, że człowiek z natury jest dobry, szczęśliwy i wolny. Natomiast społeczeństwo deprawuje i ogranicza jego wolność, co prowadzi do unieszczęśliwienia. Pedagog nie dostrzegał jednak pozytywnych działań społeczeństwa, dlatego poszukiwał komunikacji pomiędzy człowiekiem natury, a człowiekiem społecznym.

Źródło:
J. J. Rousseau, Emil czyli o wychowaniu. (Opracowanie: S. Wołoszyn „Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej. Tom I. Od wychowania pierwotnego do końca XVIII stulecia”).
flickr.com – Samuel Collins