Etyka zawodowa nauczyciela

Napisano przez

Co to jest etyka?

Etyka to nauka o moralnym dobru lub złu czynów. Mówiąc o moralności potrzebni są sprawcy oraz podstawa (dyspozyjność i gotowość). Aby w pełni zdefiniować pojęcie etyki należy wskazać cel stawiany ludzkim działaniom. (Coś powinno się czynić, ale ze względu na co?) Dlatego ogólna prawidłowość jest taka:

  • W starożytności uznawano, że celem nadrzędnym ma być szczęście jednostki – FELICYTOLOGIA.
  • W średniowieczu – celem nadrzędnym ma być doskonałość jednostki – PERFEKCJONIZM.
  • W czasach nowożytnych – chodzi o zgodne współżycie, dobro wspólne, o skutki społecznie korzystne, o użyteczność – UTYLITZRYZM i higiena życia społecznego.

Pisząc ogólnie: Etyka to nauka o powinności moralnej ludzkiego działania jest dziedziną filozofii zajmującą się definiowaniem pojęć dobra i zła oraz ustalaniem zasad właściwego życia i zasad, którymi należy się kierować, aby osiągnąć ideał właściwego życia.

Jak rozumieć termin etyki zawodowej?

Etyka zawodowa to zespół norm i ocen moralnych związanych z pełnieniem określonej funkcji zawodowej i uznanych oficjalnie za obowiązujące w danym środowisku zawodowym. Niektórzy mogliby uznać, że pojęcie etyki zawodowej odnosi się do zawodów społecznie wartościowanych pozytywnie. Jednak każda grupa zawodowa i organizacja mają swoją moralność.

„Wszystkie organizacje mają dekalog moralny – nawet załoga pirackiego statku”.

Bertrand Russell

Jakie elementy składają się na etykę zawodową?

  1. Zasada etyczna, która określa, jakie zachowania należy uznać za powinność w danej sytuacji. Powinność ta wynika z określonego obowiązku.
  2. Obowiązek oznaczający to, za co człowiek jest odpowiedzialny w świetle odpowiednich norm funkcjonujących w społeczeństwie i regulujących daną dziedzinę życia.
  3. Powinności (obowiązki) moralne przedstawicieli wielu zawodów wyznaczone są przez kodeksy.
  4. Kodeksy etyczne zawierające uporządkowany zestaw norm (zakazy, nakazy, zalecenia) i stanowiące o etycznej specyfice zawodu określa się mianem kodeksów deontologicznych, a samą etykę zawodową – deontologią (najczęściej przy okazji etyki zawodowej lekarskiej).
  5. Deontologia to dosłownie „nauka o obowiązkach”, „nauka o powinnościach”. To etyka zawodu, zbiór norm moralnych określających postępowanie przedstawicieli danego zawodu.

Uznawane społecznie wartości i postulaty moralne, istniejące w każdym systemie moralności zawodowej, znajdują odmienną, właściwą dla danej grupy zawodowej hierarchizację. Dlatego istnieją etyki zawodowe, które przybliżają kryteria właściwego wyboru w sytuacjach problematycznych etycznie. Określenie tych kryteriów dokonuje się przez zdefiniowanie obowiązków spoczywających na osobach pełniących daną funkcję oraz określenie zakresu odpowiedzialności za wykonanie powierzonych obowiązków.

Zawód nauczyciela

Każdy nauczyciel powinien posiadać właściwe przygotowanie do zawodu, czyli kwalifikacje pedagogiczne – na które składają się trzy czynniki:

  1. Odpowiednie wykształcenie i wiedza fachowa.
  2. Umiejętności i właściwe predyspozycje osobowościowe.
  3. Doświadczenie i praktyka zawodowa.

Jednak wiedza i umiejętności nie wystarczają w pracy nauczyciela. Dużą rolę odgrywają także uwarunkowania etyczne pracy pedagogicznej, uzupełniające wykształcenie pedagogiczne, czyli:

  • Motywacja pracy.
  • Odpowiednia postawa moralna, charakter osobowościowy danego nauczyciela, prezentowane przez niego wartości.
  • Postawa otwartości i empatii.

Praca pedagogiczna (jak każde działanie człowieka) podlega ocenom. Oceniać można z różnych punktów widzenia, czego konsekwencją jest mówienie o różnych rodzajach odpowiedzialności za tę pracę. Natomiast odpowiedzialność rozumieć można zarówno jako:

  • Czyjąś samoocenę, samokontrolę.
  • Czyjeś poczucie się do określonych powinności w zakresie pracy pedagogicznej,
  • Ocenę innych osób, co w przypadku ocen negatywnych pociąga za sobą odpowiednie konsekwencje.

Ocena pracy pedagogicznej jest bardzo kontrowersyjna, ponieważ jak należy ocenić „pedagogiczną skuteczność”, kiedy wynik działań jest w wychowaniu jest rezultatem różnorodnych przyczyn i wpływów – często niezależnych od wychowawcy, przypadkowych i zewnętrznych. Dlatego pracę pedagogiczną można oceniać w oparciu o trzy różne kryteria:

  • Z punktu widzenia prawa.
  • Z punktu widzenia pedagogiki tj. należytego wypełniania obowiązków i powinności zawodowych, fachowych.
  • Z punktu widzenia etyki, tzn. właściwie pojętej postawy etycznej, motywacji pracy oraz realizowanych wartości.

W zawodzie nauczyciela bardzo ważny jest profesjonalizm, rzetelność i wolność. Oznacza to człowieka zawodowo zajmującego się nauczaniem i wychowaniem, który ciągle doskonali się i wzbogaca swoją profesję. Dzieje się tak, ponieważ profesjonalizm to rozbudzenie potrzeby permanentnego uczenia się i łączenie różnych obszarów umiejętności. Nauczyciel musi posiadać wysokie kompetencje zawodowe i spełniać wymóg rzetelności, a także posiadać poczucie wolności, które może być pojmowane jako nieuleganie naciskom, wpływom, dokonywanie wyborów niezależnie od sympatii lub antypatii. Tylko zachowanie wolności prowadzi do obiektywizmu.

Istnieje także pojęcie odpowiedzialności etycznej nauczyciela, na którą składają się:

  • Czynniki wewnętrzne (tkwiące w nauczycielu), czyli osobowość nauczyciela – jego świadomość i kultura moralna, nadpobudliwość nerwowa, pożądane cechy (cierpliwość, życzliwość, wyrozumiałość, szczerość, poczucie sprawiedliwości, poczucie odpowiedzialności, zamiłowanie do pracy wychowawczej), powołanie, potrzeba ciągłego pracowania nad sobą oraz autorytet.
  • Czynniki zewnętrzne (narzucające nauczycielowi pewną postawę, sposób działania): Pomoc w podejmowaniu decyzji, przypominanie o głównym celu, mówiącym, że: „Najważniejsze jest dobro i szczęście młodego człowieka”, znajdowanie się pod stałą kontrolą społeczeństwa – każde jego potknięcie jest dostrzegane i komentowane, ułatwienie kontaktów: nauczyciel – nauczyciel, nauczyciel – uczeń, nauczyciel – rodzic, konkurencja i walka o pracę – awans zawodowy, nadmierna biurokracja oraz stawianie nauczyciela przed wyborem: Co jest ważniejsze – własne umiejętności i zdolności czy pozycja towarzyska i bezwzględność?

W zawodzie nauczyciela bardzo ważna jest osobowość oraz posiadanie pożądanych cech:

  • Umiejętność spostrzegania istotnych faktów.
  • Umiejętność wiązania teorii z praktyką,
  • Umiejętność organizowania pracy.
  • Uczciwość.
  • Rzetelność.
  • Odpowiedzialność.
  • Poczucie sprawiedliwości.
  • Punktualność,
  • Profesjonalizm.
  • Dokładność.
  • Umiejętność pracy w zespole.
  • Oraz wiele innych.

Kodeks etyki nauczycielskiej

Kodeks Etyki Nauczycielskiej jest wezwaniem do wszystkich nauczycieli, aby w życiu i pracy zawodowej kierowali się zasadami moralnymi, prawdą i dobrem. Z powołaniem nauczyciela wiąże się nierozerwalnie rola wychowawcy. Zadaniem nauczyciela jest pobudzanie i wspieranie wszechstronnego rozwoju i doskonalenia ucznia oraz studenta jako osoby obdarzonej godnością. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy nauczyciel w swoim postępowaniu kieruje się zasadami miłości i służby. Od wysiłku wychowawczego nauczycieli zależy właściwe rozumienie wartości moralnych i docenianie ich wielkiej wagi w życiu każdego człowieka. Od pracy nauczycieli zależy w dużej mierze, jacy będą obywatele Rzeczpospolitej, jej siła i pomyślność

Zasady ogólne etyki nauczycielskiej

  1. Nauczyciel powinien stanowić wzór osobowości prawej i szlachetnej, wrażliwej i odpowiedzialnej, o postawie otwartej na drugiego człowieka.
  2. Podstawowym zadaniem nauczyciela jest troska o dobro ucznia i studenta.
  3. Nauczyciel uczciwie i rzetelnie przekazuje wiedzę zgodną z prawdą.
  4. Nauczyciel szanuje godność ucznia i studenta w procesie kształcenia i wychowania.
  5. Nauczyciel szanuje autonomię ucznia i studenta oraz jego rodziny.
  6. Nauczyciel stoi na straży realizacji chrześcijańskich wartości moralnych, uczy i wychowuje własną postawą i przykładem.
  7. Nauczyciel jest tolerancyjny wobec innych przekonań religijnych i światopoglądów, respektujących ład społeczny i moralny.
  8. Nauczyciel w duchu prawdy uczy zasad współżycia społecznego i miłości Ojczyzny.
  9. Nauczyciel wprowadza ucznia i studenta w dziedzictwo kulturowe narodu polskiego oraz uczy poszanowania kultury innych narodów.
  10. Nauczyciel wychowuje w szacunku dla każdego życia ludzkiego, we wszystkich fazach jego rozwoju, od poczęcia po naturalny kres.
  11. Nauczyciel uczy kultury współżycia ze światem przyrody.
  12. Nauczyciel, kierując się dobrem ucznia i studenta, wybiera odpowiednie metody, formy oraz środki nauczania i wychowania, stosuje obiektywne kryteria oceny z uwzględnieniem zasady indywidualizacji.
  13. Powinnością moralną nauczyciela jest stałe podnoszenie swych kwalifikacji zawodowych.
  14. Nauczyciela obowiązuje tajemnica zawodowa.

Kodeks etyczny nauczyciela opracowany przez dr Jana Kropiwnickiego.
Nauczyciel:

  1. Pamięta, że wychowuje przede wszystkim własnym przykładem.
  2. Pamięta, że uczeń – nawet najmniejszy – jest CZŁOWIEKIEM.
  3. Postępuje zgodnie ze swoimi słowami.
  4. Nigdy nie zapomina, że szkoła – a więc i on – jest dla ucznia. Gdyby nie było uczniów, byłby niepotrzebny.
  5. Uczy nie dla wiedzy, ale dla życia.
  6. Jeśli nie kocha dzieci – powinien zmienić zawód.
  7. Traktuje wszystkich uczniów równo.
  8. Ocenia sprawiedliwie, uwzględniając jednak wkład pracy ucznia.
  9. Nigdy nie poniża godności ucznia.
  10. Pamięta, że w każdej chwili spędzanej z uczniami jest wychowawcą.
  11. Nie próbuje być Siłaczką – dąży do profesjonalizmu.
  12. Uczy się od lepszych od siebie, a słabszym pomaga.
  13. Nie traktuje rodziców uczniów protekcjonalnie.
  14. Korzysta z doświadczeń innych i dzieli się własnymi.
  15. Wie, że niesprawdzona na czas klasówka jest rodzajem oszustwa.
  16. Myśli samodzielnie, umie działać wspólnie.
  17. Ma świadomość, że niezależnie od swojej specjalności zawsze jest również nauczycielem języka ojczystego.
  18. Wie, że niektóre dzieci są jak zaszyfrowane zamki, stara się do nich dobrać właściwy klucz.
  19. Ma świadomość, że niektórzy uczniowie mogą go przerosnąć.
  20. Dba o swój wygląd zewnętrzny – to jeden ze środków wychowawczych.
  21. Okazuje uczniom i innym nauczycielom życzliwość.
  22. Zostawia własne problemy w domu.
  23. Pamięta, że jego uśmiech pozwala uczniom traktować pobyt w szkole jako znośniejszy.

Źródło:
Polskie Towarzystwo Nauczycieli, Kodeks Etyki Nauczycielskiej.
J. Homplewicz, Etyka pedagogiczna. 
J. Kropiwnicki, Nowa szkoła nr 7/2005.
Fotografia: www.pl.freepik.com